ایران از نظر پستی و بلندی به چند دسته تقسیم میشود

ایران از نظر پستی و بلندی به چند دسته تقسیم میشود را از سایت هاب گرام دریافت کنید.

نمونه سوال درس 10 مطالعات هفتم

  سوالات درس 10

1. تقسیم بندی کشوری چست و چرا صورت گرفته است؟

کشور را به بخش هایی تقسیم کرده اند که به آن استان می گویند.

برای اداره بهتر کشور

2. شهرداری چگونه موسسه ای است؟

شهرداری مؤسسه ای است که برای ادارهٔ بهتر شهر به وجود آمده و خدماتی به ساکنان شهر ارائه می کند.

3. وظیفه کارکنان شهرداری چیست؟

کارکنان شهرداری تلاش می کنند تا ما در شهری زیباتر با آسایش زندگی کنیم.

4. مهم ترین خدمات شهرداری را ذکر کنید.

• احداث و تعمیر یا آسفالت خیابان ها، پل ها، تونل ها و پیاده رو ها برای رفت و آمد بهتر شهرنشینان

• ایجاد فضای سبز و کاشتن درخت و نهال در مکان های مختلف شهر و احداث بوستان، و زمین بازی کودکان

•نظافت کوچه ها و خیابان ها و جمع آوری و دفع زباله ها

•نظارت بر ساخت و ساز ها 

•ایجاد فرهنگ سرا ها و خانه های سلامت برای اوقات فراغت مردم

•نظارت بر حمل و نقل عمومی (اتوبوس،تاکسی،مترو) برای رفت وآمد مردم

5. شهرداری هزینه خدماتی را که به مردم ارائه می کند چگونه تأمین می کند؟

شهرداری برای انجام این خدمات باید پول زیادی هزینه کند. شهرداری بخشی از درآمد خود را از مردم دریافت می کند. برای مثال شهرنشینان باید هرسال مبلغی به عنوان عوارض نوسازی به شهرداری بپردازند.

6. روستاها چگونه اداره می شوند؟

در روستا ها، شورای اسلامی روستا وجود دارد. ریش سفیدان و افراد با تجربه و مورد اعتماد روستا دور هم جمع می شوند و برای بهتر شدن وضع روستای خودشان، اقداماتی از قبیل ساختن یا تعمیر حمام، پل، و مدرسه، مسجد، قنات و اموردیگر، تصمیم گیری می کنند.

7. ایران از نظر پستی و بلندی به چند بخش تقسیم می شود؟

الف) مرتفع و بلند   ب) پست و هموار

8. نواحی مرتفع وبلند شمال ایران کدامند؟

کوههای آذربایجان (شمال غرب)

رشته کوه البرز (شمال)

کوههای خراسان (شمال شرق)

9. قله های آتشفشانی کوههای آذربایجان کدامند؟

سهند،   سبلان

10. کدام رشته کوه مانند دیوار، دریای مازندران را از قسمت های داخلی کشور جدا می کند؟

رشته کوه البرز

11. قله های مهم رشته کوه البرز را نام ببرید.

دماوند، توچال، علم کوه

12. دامنه های شمالی و جنوبی البرز چه تفاوتی باهم دارند؟ 

در دامنه های شمالی رشته کوه البرز که رو به دریا قرار دارد، برف و باران فراوان می بارد. این دامنه ها پوشیده از جنگل های انبوه است؛ به عکس، دامنه های جنوب یا لبرز بدون رطوبت مانده و فقط در فصل زمستان برف و باران دریافت می کند و در نتیجه پوشش گیاهی کمتری دارند.

13. نواحی بلند و مرتفع غرب ایران چه نام دارد؟ جهت آن چگونه است؟ و وضعیت بارش آن را ذکر کنید.

رشته کوه زاگرس در غرب ایران کشیده شده است و جهت آن شمال غربی جنوب شرقی است. در دامنه های شمال غربی برف و باران فراوانی می بارد اما هر چه به سمت جنوب زاگرس پیش می رویم از میزان برف و باران کاسته می شود.

14. قله های بلند زاگرس را نام ببرید؟

هزار و لاله زار،  دنا،  زرد کوه

15. قله های بلند نواحی مرکزی ایران را ذکر کنید.

شیرکوه، کرکس

16. قله های بلند نواحی جنوب شرقی ایران را نام ببرید.

تفتان

17. نواحی پست و هموار ایران شمال کدام ناهمواری ها است؟

شامل دشت ها و جلگه هاست

18. دو دشت وسیع ایران را نام ببرید.

دشت کویر ، دشت لوت

19. آیا همه نواحی پست و هموار ایران برای کشاورزی مناسب است؟

برخی از دشتها به دلیل داشتن خاک مساعد و آب و هوای مناسب حاصلخیزند. جلگه ها نیز زمین های حاصلخیز و مناسبی برای کشاورزی هستند.

20. جلگه چگونه تشکیل می شود؟

رودها خاکها را شسته با خود حمل ودر کنار رود ویا سواحل دریا ته نشین می کنند که این آبرفتها تشکیل جلگه را میدهد که امکان رشد گیاه در این مکانها به دلیل حاصلخیز بودن خاک بسیار زیاد است.

21. معمولا از کدام بخش از مناطق کوهستانی برای چَرای دام ها استفاده می شود؟

در کوهپایه ها، علفزارهایی روییده است که از آنها به عنوان چراگاه استفاده می شود.

22. ایران در کدام جهت قاره آسیا قرار دارد؟

در جنوب غربی قاره آسیا

منبع مطلب : motavaseteh12.blogfa.com

مدیر محترم سایت motavaseteh12.blogfa.com لطفا اعلامیه بالای سایت را مطالعه کنید.

ناهمواریهای ایران

ناهمواریهای ایران

ایران با قرار گرفتن بر روی فلات ایران یکی از کوهستانی‌ترین و ناهموارترین کشورهای منطقه به حساب می‌آید. با اینکه بسیاری از کشورهای حاشیه جنوبی خلیج فارس فاقد هرگونه توپوگرافی قابل ملاحظه‌ای می‌باشند ولی ایران با قرار گرفتن در حاشیه شمالی خلیج فارس دارای پستی و بلندیها با رشته‌کوها و قلل مرتفع فراوانی است که از آنجمله می‌توان به قله دماوند، سبلان، زردکوه، بینالود و غیره اشاره کرد.  در مورد ناهمواریهای ایران چند نکته جلب ‌نظر می‌کند.

 بیشتر سطح ایران را کوهستان و سرزمینهای مرتفع در بر گرفته و بیشتر این کوهستانها در بخشهای شمالی، غربی و جنوبی کشور قرار دارند و قسمت عمده‌ای از نیمه شرقی ایران را سرزمینهای پست و کوههای جدا از هم به وجود آورده‌اند و حواشی باریکی از زمین‌های پست در شمال و جنوب کشور نواحی کوهستانی را از دریاهای مجاور جدا می‌سازند. هرگاه 3 نقطه ایرانشهر،‌ قم و سبزوار را به هم متصل کنیم، مثلثی خواهیم داشت به وسعت بیش از 300 هزار کیلومتر مربع که با یکی دو استثنا نواحی پست داخلی مخصوصاً دو بیابان عظیم دشت کویر در شمال و کویر لوت در جنوب را در بر خواهد داشت . وجود این ناهمواریها و بخصوص رشته کوههای البرز و زاگرس اولا باعث تغییر پذیری شدید آب و هوا در دو طرف رشته کوهها شده و ثانیا به سبب وجود مناطق مرتفع فراوان بر روی این رشته کوهها استفاده از مدلهای مختلف برای محاسبه متغیرهای مختلف اقلیمی و از جمله تابش همیشه با خطای خاص خود مواجه است. ناهمواریهای ایران را به 6 منطقه مشخص می ‌توان تقسیم کرد.

‌أ. رشته کوههای البرز: شامل ارتفاعات میان آرارات و سرخس در دو گوشه شمال غربی و شمال شرقی کشور

ب.  رشته کوههای زاگرس: منطقه کوهستانی عظیمی که از صدها رشته موازی، پیوسته، مجزا و احیاناً در هم پیچیده و گره خورده تشکیل شده، و مانند دیواری ستبر و عریض از گوشه شمال غربی به موازات مرزهای سیاسی تا گوشه جنوب شرقی به مثابه بدنه‌ای از فلات ایران کشیده شده است.

‌ج. رشته کوههای مرکزی: کوهپایه ‌ها و دامنه ‌های شرقی آخرین ردیف از رشته‌های زاگرس به نواری از چاله‌ های داخلی ایران منتهی می‌‌گردد که مهم‌ ترین آنها در چاله یا حفره اصفهان- سیرجان مشاهده می‌‌شود. طرف دیگر، یعنی شرق این نوار چاله‌ای را سلسله کوههای پراکنده‌‌ای تشکیل می‌‌دهد که به نام عمومی کوههای مرکزی خوانده می‌شود و بیشتر آنها بر اثر آتشفشانیها به وجود آمده‌اند.

‌د. رشته کوههای شرقی: آخرین منطقه کوهستانی ایران از یک سلسه بریدگیهای منفرد و مجزا تشکیل شده که به موازات مرز سیاسی میان ایران و افغانستان و پاکستان از شمال خراسان تا جنوب بلوچستان در مسافتی بیش از 1.000 کیلومتر کشیده شده است و نیمه شرقی استان بزرگ خراسان و استان سیستان و بلوچستان را در بر می‌‌گیرد.

‌ه. منطقه پست داخلی: این بیابانها از چند کیلومتری جنوب تهران آغاز شده، در امتداد جنوب- جنوب شرقی تا حدود بم در راه میان کرمان و زاهدان به طول 1.500 کیلومتر ادامه دارد. در این منطقه وسیع رشته کوههای متعدد و مجزایی نیز وجود دارد که بیابانها را به واحدهای کوچکتری تقسیم می‌کند.

‌و. منطقه ‌پست ساحلی: در فاصله میان بدنه‌‌های فلات و دریاهای مجاور، نواحی کم ارتفاعی با وسعتهای مختلف وجود دارد که از نظر انسانی (مخصوصاً در شمال کشور) اهمیت فراوان دارند. این مناطق شامل سواحل پست حاشیه دریای خزر و سواحل پست حاشیه خلیج فارس و دریای عمان می‌باشند.

ناهمواریهای ایران

پیدایش چین خوردگی­ها و ناهمواری­های ایران نتیجه­ی حرکات کوهزایی اواخر دوران سوم زمین شناسی است که پیدایش این چین خوردگی­ها همزمان با پیدایش کوه­های جنوب اروپا و آسیا بوده است. در ایران نمونه‌های مشخص ناهمواری به صورت کوهستان­های بلند و پرحجم با دامنه‌های پرشیب و دره‌های تنگ و گذرگاه­ها یا به صورت سرزمین­های کمابیش هموار و یکنواخت دیده می‌شود. 

1. کوهستان­ها :‌

بیش از نیمی از وسعت ایران پوشیده از کوه­های بلند است. این کوه­ها یا مانند البرز در طول صدها کیلومتر چون دیواری کشیده شده و عبور از آن فقط از طریق گردنه‌های بلند و گذرگاه­ها عملی است، یا مانند ابر سن (زاگرس)  شامل رشته‌های مرتفع و موازی با دره‌های گود و دامنه‌های پرشیب است که نواحی داخلی ایران را از کناره­ی خلیج فارس جدا می‌کند و تنها از راه دره‌های پرپیچ و خم رودها که در طول سدها هزار سال حفر شده‌اند، می‌توان از آن­ها عبور کرد.

2. سرزمینهای هموار :

در مقابل کوهستان­های بلند با دره‌های گود، پهنه‌های کم و بیش وسیع و همواری در داخل یا در حاشیه­ی فلات ایران وجود دارد. این سرزمین­ها با وسعت و ارتفاع متفاوت در محل کوهپایه‌ها و یا در میان رشته‌ کوه­ها گسترده شده‌اند. جلگه‌های ساحلی شمال و جنوب دشت لوت و دشت کویر نمونه‌هایی از آن­ها به شمار می‌روند.

تقسیم‌بندی ناهمواری­های ایران

ناهمواری­های ایران را می‌توان از نظر طبیعی و جهت برجستگی و شرایط خاص منطقه به چند دسته تقسیم کرد : 

کوه­های شمالی

کوه­های غربی و جنوبی

کوه­های شرقی

کوه­های مرکزی

جلگه‌های ساحلی

چاله‌های داخلی

1ـ کوه­های شمالی

این رشته عظیم کوهستانی مشتمل است بر کوه­های آذربایجان در شمال غربی و ماسیف البرز در مرکز و کوه­های خراسان در مشرق. ذمهمترین کوه­های آذربایجان، رشته کوه­های قوسی شکل ارسباران واقع در ساحل رود ارس است. با قله­ی «نشان کوه» به ارتفاع 3700 متر که از سوی غرب به آرارات و از سوی شرق به کوه­های تالش متصل می‌شود. این رشته کوه­ها دنباله­ی رشته کوه­های قفقاز به شمار می‌آیند که با دره­ی عمیق رود ارس از یکدیگر جدا می‌شوند. در داخل فلات آذربایجان دو توده­ی عظیم کوهستانی سهند و سبلان قرار گرفته که هر دو از کوه­های آتشفشانی خاموش با چشمه‌های آب معدنی فراوان هستند. بلندترین قله سهند 3710 متر و بلندترین قله مستوراز برف سبلان 4811 متر ارتفاع دارد.ماسیف عظیم البرز که در دوران چین‌خوردگی آلپی تکوین یافته، با قللی مرتفع و دره‌هایی عمیق مانند سد عظیم قوسی شکل به طول تقریبی 600 کیلومتر بین دریای مازندران و فلات مرکزی ایران واقع شده است. این دیوار عظیم در غرب با دره عمیق سفیدرود از کوه­های تالش جدا شده، از سوی شرق به کوه­های خراسان می‌پیوندد. عریض‌ترین و مرتفع‌ترین ناحیه­ی این کوهستان قله­ی دماوند به ارتفاع 5671 متر است و هرچه از دو سوی آن به طرف شرق و غرب پیش برویم، هم از ارتفاع و هم از عرض آن کاسته می‌شود.

 کوه­های خراسان در شمال شرقی ایران، دنباله­ی کوه­های البرز، قسمت سوم از کوه­های شمالی ایران را تشکیل می‌دهد. این دسته از کوه­ها به صورت رشته قوس­های موازی از شاه کوه آغاز می‌‌شود و در جهت شمال غربی به جنوب شرقی تا هندوکش در افغانستان امتداد دارد. در میان این رشته کوه­های موازی، دره‌ها و دشت­های وسیع وجود دارد که گاهی پهنای آن­ها در بعضی نقاط به حدود 200 کیلومتر می‌رسد.

2ـ کوه­های غربی و جنوبی 

در سراسر غرب ایران، سلسله جبال عظیم دیوار مانندی به صورت موازی از رشته‌های طاقدیسی کشیده شده که از کوه­های آذربایجان، در شمال غرب ایران آغاز می‌شود و به طرف جنوب و جنوب شرقی تا سلسله جبال مکران در بلوچستان امتداد می‌یابد. این سلسله جبال که کوه­های ابرسن (زاگرس) و شاخه‌های آن را تشکیل می‌دهد، مجموعه­ی پستی و بلندی­های منظم و ویژه‌ای است که در جنوب گسله‌های سراسری از کردستان جنوبی تا شمال تنگه هرمز گسترده شده است. ابرسن با جلگه‌های وسیع و دشت­های پهناوری چون جلگه­ی کرمانشاه در غرب و جلگه­ی شیراز در جنوب، از هم جدا شده و به قسمت­های شمالی، مرکزی و جنوبی تقسیم می‌شود.

 ناحیه­ی ابرسن شمالی که در جنوب کوه­های آذربایجان قرار دارد بلندی ارتفاع آن نسبت به نواحی دیگر کمتر است و در مقابل دره‌های تنگ متعدد و کوه و کمرهای سخت‌تری دارد که ارتباط­ها را مشکل می‌کند.

 ابرسن مرکزی، مانند البرز میانی، مشتمل بر بسیاری از قلل بلند است که بیش از 3000 متر ارتفاع دارند و در بیشتر ایام سال در زیر پوششی از برف مستورند. غالب این کوه­ها پوشیده از جنگل­های بلوط و نارون بوده و دامنه‌های آن­ها چراگاه­های وسیع و محل ییلاق ایلات و عشایر کرد، لر و بختیاری است. مرتفع‌ترین ارتفاعات ابرسن به نام کوه­های بختیاری در فاصله­ی لرستان تا جلگه‌های شیراز واقع شده که از یک سو به فلات داخلی مرتبط است و از سوی دیگر به جلگه‌های خوزستان و ساحل خلیج فارس منتهی می‌شود. بلندترین نقطه­ی آن زردکوه، 4547 متر ارتفاع دارد.

در نواحی جنوبی ایران، رشته کوه­های ساحلی در امتداد خلیج فارس و دریای عمان کشیده شده و تا بلوچستان امتداد دارد. ارتفاع رشته‌های جنوبی کم است و هرقدر به ساحل نزدیک می‌شود، از ارتفاع آن کاسته می‌شود. مهم‌ترین کوه­های این ناحیه تنگستان و لارستان است که به سوی شرق کشیده و به کوه­های بشاگرد در ساحل دریای عمان متصل می‌شوند. بشاگرد با ارتفاع 2161 متر در جنوب باتلاق جازموریان با جهت شرقی ـ غربی کشیده شده و تقسیم‌ کننده آب میان دریای عمان و جازموریان است. این کوه­ها عموما خشک‌اند و فاقد پوشش گیاهی و دارای گردنه‌ها و گذرگاه­های صعب‌العبور هستند. 

3ـ کوه­های شرقی

 در مشرق ایران، از خراسان در شمال تا بلوچستان در جنوب، ارتفاعات متعددی وجود دارد که می‌توان آن­ها را در سه واحد نسبتا بزرگ کوهستانی خلاصه کرد :

یکی واحد کوهستانی جام مرکب از ارتفاعات باخرز، کوه سرخ، کوه سیاه، کوه هشتادان در جنوب خراسان که این دسته از کوه­ها با اشکوب­های صخیم از ورقه‌های نمک و سنگ آهک تشکیل یافته و عموما جهت شرقی ـ غربی دارند. دیگری کوه­های قائن در جنوب جام که به سبب قلت بارندگی از مشخصات آن، خشکی و برهنگی است. ارتفاعات معروف آن کوه کلات، کوه سلیمان، کوه آهنگران و شاه کوه است. این دسته از کوه­ها در جهت شمال غربی ـ جنوب شرقی امتداد داشته و در جنوب شرقی به دشت لوت منتهی می‌شوند.  دسته­ی سوم سلسله جبال مکران در بلوچستان است که از حوالی زابل در سیستان آغاز می‌شود و تا ناحیه­ی چهل پشت، آخرین نقطه­ی سرحدی ایران در بلوچستان امتداد می‌یابد. ارتفاعات مهم آن، کوه پلنگان، کوه ملک سیاه، کوه آتشفشان خاموش تفتان به ارتفاع 4050 متر است. 

4ـ کوه­های مرکزی

کوه­های مرکزی ایران از تعدادی ارتفاعات غیرمنقطع رشته مانند در جهت شمال غربی به جنوب شرقی از حوالی کاشان تا فلات مرکزی بلوچستان ادامه دارد. عمده‌ترین کوه­های رشته­ی مرکزی، شامل قافلان کوه (در راه تهران ـ تبریز)، کوه­های کرکس در جنوب کاشان، کوه­یهای نایین در یزد، شیرکوه در جنوب غربی یزد، کوه­های بارز و شهسواران در کرمان و کوه بزمان در مرکز بلوچستان است. نواحی مرکزی از نظر وجود کان­های مختلف اهمیت بسیار دارد و از مشخصات طبیعی آن، باران کم، تغییرات ناگهانی هوا، وزش بادهای سخت، کمی رودخانه‌های دائمی و سیلابی بودن رودهاست. زراعت نیز محدود به بستر رودخانه‌ها یا دامنه­ی کوهستان­هاست.

5ـ جلگه‌های ساحلی 

جلگه‌های ساحلی دریای مازندران (کاسپین): حاشیه­ی باریک جنوبی دریای مازندران که بلافاصله بعد از دریا آغاز می‌شود و امتداد آن تا دامنه‌های شمالی البرز می‌رسد، جلگه‌های ساحلی دریای مازندران را تشکیل می‌دهد. طول جلگه‌های ساحلی دریای مازندران حدود 500 کیلومتر و عرض این جلگه‌ها در طول خود از آستارا تا رود گرگان همواره متغیر و غالبا کمتر از 20 کیلومتر بوده است.

جلگه‌های ساحلی خلیج فارس و دریای عمان : جلگه‌های ساحلی جنوب ایران به طور تقریبی 1480 کیلومتر در مجاورت دو دریای عمان و خلیج فارس قرار دارد و رودخانه­ی میناب، این منطقه­ی ساحلی را به دو قسمت جلگه­ی ساحلی خلیج فارس (از مصب اروند رود تا میناب) و جلگه­ی ساحلی مکران (از میناب تا مرز پاکستان) تقسیم می‌کند. تنگه­ی هرمز در 8 کیلومتری بندرعباس حد فاصل میان این دو دریا قرار دارد.

6ـ چاله‌های داخلی 

فلات بزرگ ایران که بخش اعظم آن (حدود نیم مساحت ایران) از رشته‌های متوالی و پشت سر هم کوه­ها و مرتفعات پوشانیده شده، مانند حلقه‌ای تمام اطراف آن را محصور ساخته است. در داخل آن، میان کوه­های البرز و خراسان و کوه­های مرکزی و کوه­های شرقی، بیابان­های داخلی ایران به مساحت تقریبی 320 هزار کیلومتر مربع (در حدود یک پنجم مساحت کشور) قرار دارند که ارتفاعات آن­ها را به حوضه‌های چندی تقسیم می‌کند : مهم­ترین حوضه‌های آن یکی حوضه­ی شمالی به نام کویر نمک و دیگری حوضه­ی جنوبی به نام کویر لوت است. 

کویر لوت : لوت در جنوب شرقی کشور واقع شده و در حدود 80 هزار کیلومتر مربع وسعت دارد. لوت را از لحاظ شکل ناهمواری و پراکندگی عوارض جغرافیایی می‌توان به سه بخش تقسیم کرد :

لوت شمالی، لوت جنوبی، و لوت مرکزی، که وسیع‌ترین و نیز پست‌ترین بخش بیابان لوت است و در آن نمونه‌های کامل انواع عوارض مختلف بیابانی دیده می‌شود. لوت، از لحاظ پوشش گیاهی بسیار فقیر و قسمت اعظم آن فاقد گیاه است. در هیچ قسمتی از ایران سرزمینی به این خشکی و کم‌گیاهی دیده نمی‌شود. منطقه فاقد حیات حدود 200 کیلومتر طول و 150 کیلومتر عرض دارد و قسمت­های مرکزی لوت مرکزی به کلی فاقد گیاه است.

 کویر نمک : کویر نمک فضای وسیع و بستر پرشده­ی یک چاله­ی زمین‌شناسی است که در جنوب رشته کوه البرز میان خراسان و سیستان و قم و کاشان و یزد قرار گرفته است. طول آن از شرق به غرب 600 کیلومتر و عرض آن از شمال به جنوب از 100 تا 300 کیلومتر است. سطح آن صاف و هموار با مختصر شیبی از کوه­ها به پست‌ترین نقطه منتهی می‌شود.

بخش بزرگی از کویر نمک را شن و سنگ‌ریزه پوشانده است که اغلب دستخوش باد قرار می‌گیرند. طوفان­های سخت، شن آمیخته به نمک را مانند امواج دریا به حرکت درمی‌آورد و گاهی به شکل تپه‌های طولانی به جا می‌گذارد. این تل­های شنی که در اثر وزش باد تغییر جا می‌دهند، به تپه‌های ریگ روان معروفند. کویر نمک از خشک‌ترین نواحی ایران است : میزان بارندگی حدود 100 میلی‌متر و اختلاف درجه حرارت شبانه‌روز در سال بسیار زیاد و بین صفر و هفتاد درجه است.

منبع مطلب : www.ramindalili.blogfa.com

مدیر محترم سایت www.ramindalili.blogfa.com لطفا اعلامیه بالای سایت را مطالعه کنید.

جغرافیای ایران

مختصات: ۳۲°۰۰′ شمالی ۵۳°۰۰′ شرقی / ۳۲٫۰۰۰°شمالی ۵۳٫۰۰۰°شرقی / 32.000; 53.000

جغرافیای ایران به بررسی ویژگی‌های سیاسی و طبیعی جغرافیای کشور ایران می‌پردازد و مهم‌ترین پدیده‌ها و اماکن جغرافیایی آن را نیز می‌شناساند.

مساحت ایران[ویرایش]

ارقام اعلام شده[ویرایش]

مساحت‌های اعلام شده به ترتیب زمانی:

ایران و قطب جنوب[ویرایش]

سازمان اقیانوس شناسی ایران در صدد ایجاد کلبه پژوهشی در قطب جنوب است. در اسفند ۱۳۹۱ محمدحسین باقری، رییس ستاد کل نیروهای مسلح جمهوری اسلامی ایران گفت که ایران به دلیل امکان دسترسی از طریق دریای مکران به قطب جنوب و حایل نبودن هیچ سرزمینی در این میان می‌تواند «بر طبق قوانین بین‌المللی در بخشی از قطب جنوب ادعای حاکمیت کند.» منطقه مورد نظر حدفاصل مختصات ۵۹٫۵۰ تا ۶۳٫۱۴ شرقی از سواحل ایران (۳٫۶۴ درجه عرض جغرافیایی) یک قطاع به طول تقریبی ۳۰۰۰ کیلومتر و عرض ۴۰۵ کیلومتر و مساحت تقریبی ۲۰۰ تا ۲۵۰ هزار کیلومتر مربع است که با قلمرو جنوبگان استرالیا هم پوشانی دارد.^[۱] شرقی‌ترین نقطه ایران کوهک در استان سیستان و بلوچستان با مختصات جغرافیایی ۶۳٫۱۴ شرقی است. شرقی ترین نقطه عمان واقع در منطقه استان شرقیه جنوبی با مختصات ۵۹٫۵۰ شرقی قرار دارد.^[۲][۳]

مساحت محاسبه شده ایران در سال ۲۰۱۲ میلادی[ویرایش]

محمدحسن نامی مدرس دانشگاه و دکترای جغرافیای سیاسی و رئیس وقت سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح ایران در سال ۱۳۹۱ خورشیدی مصادف با سال ۲۰۱۲ میلادی در مقاله ای با استفاده از ابراز روز علمی و مبنای دقیق محاسباتی و در نظر گرفتن آب‌های سرزمینی و فراسرزمینی ایران مساحت جدید ایران را ۱٬۸۷۳٬۹۵۹ کیلومتر مربع اعلام کرد که بسیار نیز بحث‌برانگیز شد. ثبت این عدد در مراجع بین‌المللی نیازمند اقدام عملی است که تاکنون صورت نگرفته‌است. باید به این نکته توجه کرد که منطقه انحصاری اقتصادی ایران ۱۶۸٬۷۱۸ کیلومتر مربع وسعت دارد و به‌طور معمول این مساحت در ارقام مساحت کشورها در نظر گرفته نمی‌شود. علاوه بر این مرزهای رسمی در دریای کاسپین در حال حاضر به‌طور مشخص و معین معلوم نیست. تاکنون رژیم حقوقی دریای خزر به‌طور رسمی مرزها را معین نکرده‌است و سهم ۵ کشور از این دریا نه فقط برای ایران، بلکه برای چهار کشور دیگر نیز تاکنون در مساحت آن‌ها در مراجع بین‌المللی لحاظ نشده‌است. ذکر این نکته لازم است که هنوز در برخی مناطق خطوط مرزی ایران با همسایگان دقیق نیست. برخی دیوارکشی‌های مرزی با افغانستان و پاکستان، سبب شده زمین‌های زیادی از ایران در پشت دیوار مرزی قرار بگیرد؛ ولی یک نکته مهم در این تحقیق بررسی دقیق مساحت جزایر، آب‌های داخلی و آب‌های سرزمینی و مرزهای آبی ایران است. طول مرزهای کشور نیز به تفکیک مرزهای خشکی، آبی و دریایی و به تفکیک کشورهای هم جوار محاسبه و در نهایت رقم ۸٬۵۷۴ کیلومتر برای طول مرزهای کشور به دست آمد که شامل ۲۰۴۵ کیلومتر مرز رودخانه‌ای، ۳۹۶۵ کیلومتر مرز خشکی و ۲۵۶۴ کیلومتر مرز دریایی می‌باشد. با این تعریف که مرز رودخانه‌ای، قسمتی از رودخانه است که مرز را در قرارداد متقابل با یکی از کشورهای همسایه در برمی‌گیردضمن این که برای اولین بار مساحت آب‌های کشور نیز به تفکیک آب‌های داخلی، سرزمینی و … محاسبه و در کل مساحت کشور نیز اعمال شد. در خصوص آب‌های داخلی تعقر و تحدب خشکی سبب می‌شود تا خط مبدأ رسم شود و برخی از آب‌ها در مساحت سرزمینی یک کشور محاسبه بشود یا نشود. در اندازه‌گیری‌های قبلی این مناطق در مساحت ایران لحاظ نشده‌است در حالی که ایران به‌طور علمی و با توجه به تحدب و تعقر سواحل و خشکی ادعا دارد که آب‌های داخلی و به تبع آن آب‌های سرزمینی بیشتری دارد. همچنین تاکنون دو جزیره زرکوه و جزیره آریانا در اشغال امارات است و وسعت این دو جزیره و آب‌های سرزمینی شان در این محاسبه لحاظ نشده‌است و جزیره شیطان تنها جزیره ایرانی در دریای عمان نیز درنظر گرفته نشده‌است. بر این اساس رقم محاسبه شده شامل موارد زیر است:

مساحت ایران با احتساب تمام موجودیت زمینی و دریایی به شرح زیر است:

آب‌های بین‌المللی اطراف ایران:

آب‌های داخلی ایران:

آب‌های سرزمینی ایران:

آب‌های منطقه نظارت ایران:

منطقه انحصاری اقتصادی ایران:

در این اندازه‌گیری طول دقیق مرزهای ایران نیز محاسبه شده‌است:

طول مرزهای زمینی ایران:

طول مرزهای دریایی ایران:

بنابراین کل مرزهای ایران به این شرح است:

در این اندازه‌گیری طول دقیق سواحل ایران نیز محاسبه شده‌است:

^{[۴][۵][۶][۷][۸][۹][۱۰]}

آمارهای مرتبط[ویرایش]

مساحت ایران[ویرایش]

مساحت کشور، شامل مجموع مساحت خشکی کشور(شامل رودخانه‌های مرزی و از جمله سهم کشور از اروندرود)، مساحت آبهای ملی کشور، جزایر درخلیج فارس و دریای عمان(شامل آبهای داخلی و دریای سرزمینی) ، مساحت جزیره فارسی و دریای سرزمینی آن و مساحت آبهای ملی کشور در دریای خزر (شامل آبهای داخلی و دریای سرزمینی) است. هنوز خطوط مبدأ آبهای سرزمینی در دریای خزر و در نتیجه سهم کشور از خزر نیز مشخص نیست و هیچ درصدی نیز در این حوزه از سوی سازمان نقشه‌برداری کشور اعلام نشده‌است.

طول و عرض جغرافیایی در مرز خشکی کشور با کشورهای دیگر؛ باید دقیقاً روی پلیگونها مشخص باشد . بیشتر نقشه‌ها از نظر مرزی سندیت ندارند و به غیر از نقشه‌های برداری، گرافیک در برخی نقشه‌ها نیز از دقت کافی برخوردار نیست. در محاسبات مساحت باید خط تراز ۲۵- را در حد بالای خشکی کشور و نیز آبهای داخلی در نظر گرفت. خدام محمدی با بیان اینکه مساحت آبهای داخلی جنوب برابر است با مساحت پهنه ای محصور در خط تراز مد بالا در خلیج فارس و دریای عمان و خط مبدأ سرزمینی مصوب، گفت: اکثر جزایر جنوب در آبهای داخلی کشور واقع شده‌اند. شش جزیره تنب بزرگ و کوچک، فارور بزرگ و کوچک، ابوموسی و سیری در دریای سرزمینی کشور قرار دارند. تنها استثناء، جزیره فارسی است که مساحت آن و مساحت دریای سرزمینی آن باید به صورت مجزا در نظر گرفته شود. مساحت جزیره و دریای سرزمینی آن جزیره نیز باید محاسبه و اضافه شود. وی گفت: می‌توان با تشکیل یک کارگروه، داده‌ها را به روز و با دقت بالا در اختیار داشت و سپس همانند سازمان نقشه‌برداری کشور یا سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح با استفاده از داده‌های دقیق، با دقت بالا مساحت کشور را محاسبه کرد. خدام محمدی با اشاره به آب‌های ملی و بین‌المللی ادامه داد: آب‌های ملی جزء حاکمیت سرزمینی کشور هستند و با خشکی‌ها، جزء مساحت یک کشور به‌شمار می‌آید. با این وجود آب‌های داخلی که به سمت خشکی و در جهت خط مبدأ هستند و نیز دریای سرزمینی که تا ۱۲ مایل دریایی از خط مبدأ امتداد دارند، مساحت کشور را تشکیل می‌دهند. به گفته وی، آبهای بین‌المللی شش زون دارند؛ زون مجاور یا زون نظارتی، زون انحصاری اقتصادی که کمتر یا مساوی ۲۰۰ مایل دریایی از خط مبدأ هست؛ آبهای مجمع الجزایری، فلات قاره تا انتهای فلات قاره یا ۲۰۰ مایل دریایی و همچنین زون ایمنی. تا ۵۰۰ متر در اطراف سکوهایی که فراتر از دریای سرزمینی قرار دارند، زون ایمنی وجود دارد که باید آنها را در اندازه‌گیری مساحت کشور در نظر گرفت. مدیر سابق آبنگاری و امور جزرومدی سازمان نقشه‌برداری کشور تصریح کرد: در ایران خط مبنای دریای سرزمینی در سال ۱۳۵۲ یعنی قبل از انقلاب از سوی هیئت وزیران تصویب شد که به قوت خود باقی است و مورد استفاده قرار می‌گیرد. خدام محمدی افزود: در فروردین ۱۳۷۲ مجلس شورای اسلامی مسائل حقوقی را در دریای سرزمینی همان ۱۲ مایل و مایل دریایی را هم برابر با ۱۸۵۳ متر تعیین کرد. جزایر متعلق به ایران اعم از اینکه داخل و یا خارج دریای سرزمینی باشند، طبق این قانون دارای دریای سرزمینی مخصوص به خود هستند.

خدام محمدی بیان کرد: به منظور تعیین حد خارجی آب‌های سرزمینی، دورترین تأسیسات دائمی بندری که جزء لاینفک سامانه بندر را تشکیل می‌دهد، به عنوان بخش تشکیل دهنده ساحل محسوب خواهد شد. تأسیسات دور از ساحل و جزایر مصنوعی نباید به عنوان تأسیسات دائمی بندری محسوب شود. وی در خاتمه با اشاره به ماده ۸ افزود: تعیین حدود بستر و زیربستر دریای خزر به بخش‌ها باید از طریق توافق بین کشورهای با سواحل مجاور و مقابل، و در نظر گرفتن اصول و موازین حقوق بین‌الملل صورت گیرد. به گفته وی، ماده ۹ نیز در طرف در مجاورت آب‌های سرزمینی، یک منطقه ماهیگیری به عرض ۱۰ مایل دریایی را تعیین خواهد کرد.^[۱۹]

تلاش برای اندازه‌گیری مساحت دقیق[ویرایش]

با پیاده‌سازی مصوبات تقسیمات کشوری در محیط رقومی در بستر نقشه‌های پوششی ۱:۲۵۰۰۰ و همچنین استخراج جدول نام و آوانگاری از پایگاه ملی نامهای جغرافیایی، اشکالات محاسبه مساحت کشور، برطرف می‌شود.ابوالفضل بلندیان در نشست تخصصی "مساحت ایران؛ از دیروز تا امروز" به بیان اقدامات سازمان نقشه‌برداری کشور در ثبت تقسیمات کشوری و تأکید آن در مساحت ایران پرداخت. وی با اشاره به مقایسه نقشه‌ها و اختلاف در تعیین مرزها ادامه داد: سازمانهای مختلفی که نقشه تقسیمات کشوری تولید می‌کنند مثل سازمان نقشه‌برداری کشور،سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح و مرکز آمارایران؛ در تعیین حدود مرزها، از سوی این دستگاه‌ها اختلافاتی دیده می‌شود. علت آن مصوبات تقسیماتی است که تعیین مرزها را در آن بصورت دقیق انجام نداده‌اند. همچنین ابهام در نگارش نام عناصر تقسیماتی در مصوبات، عامل دیگری برای این اختلافات است.پیشینه مرزبندی در ایران گفت: اولین قانون تقسیمات کشوری در اولین دوره مجلس شورای ملی، تحت عنوان قانون تشکیل ایالات و ولایات در آذر ۱۲۸۶ شمسی تصویب شد. اما تقسیمات کشوری در ایران دارای سابقه دیرینه است و از دوران ماد و هخامنشی با تقسیم کشور به شهرها و ساتراپی‌ها تا پس از اسلام که ایالات و ولایات شکل گرفت، برای اداره بهتر کشور بکار گرفته شد.

وی ادامه داد: درسازمان نقشه‌برداری کشور تا سال ۱۳۸۰ نقشه‌های تقسیمات کشوری به روش‌های سنتی ترسیم و به هنگام می‌شد. رئیس اداره گردآوری آمار و اطلاعات سازمان نقشه‌برداری کشور تصریح کرد: مدیریت کارتوگرافی و اطلس‌های ملی سازمان نقشه‌برداری کشور، از سال ۱۳۸۰، تولید نقشه رقومی تقسیمات کشوری را با دریافت ۱۴۲ برگ نقشه پوششی با مقیاس ۱:۲۵۰۰۰ از وزارت کشور و رقومی سازی آنها آغاز کرد. پس از دو سال اولین نسخه رقومی خطی یکپارچه از نقشه تقسیمات کشوری در سیستم تصویر لامبرت ایران تهیه شد. به گفته بلندیان، سال ۱۳۸۴ لایه‌های اطلاعاتی تقسیمات کشوری شامل استان، شهرستان،بخش، دهستان و نقاط شهری وارد محیط سیستم‌های اطلاعات مکانی(GIS) شد. نتیجه مجموعه فعالیت‌های فوق ایجاد پایگاه داده مکانی تقسیمات کشوری در سازمان، و به هنگام سازی سالیانه آن با اعمال مصوبات جدید است. وی یادآوری کرد: به منظور تدقیق مرزها و نامها درلایه‌های تقسیماتی، طی سال‌های گذشته، تلاش شده تا ایرادات در سه جهت کلی رفع مشکلات مرزهای داخلی تقسیمات کشوری در لایه دهستان به عنوان عنصر اصلی، تدقیق مرزهای آبی و تدقیق مرزهای بین‌المللی تقسیمات کشوری، مرتفع شود. بلندیان؛ در تشریح اقدامات انجام شده مربوط به مرزهای داخلی نیز گفت: تدقیق مرزهای تقسیماتی با رفع ایرادات توپولوژیکی در هر لایه با لایه‌های دیگراز این اقدامات بشمار می‌رود. همچنین رفع ایرادات در نام و نوع محدوده‌ها و اطلاعات توصیفی تقسیمات کشوری، رفع ایراد مرز بین عوارض و محدوده عناصر تقسیماتی و در نهایت ایجاد ساختار شاخه درختی بین عناصر تقسیماتی انجام شده‌است. رئیس اداره گردآوری آمار و اطلاعات و پایگاه نامهای جغرافیایی سازمان نقشه‌برداری کشورادامه داد: در خصوص مرزهای آبی نیزتدقیق خط ساحل با استفاده از اطلاعات دریافتی از مدیریت هیدروگرافی، تدقیق محدوده، نام و موقعیت جزایر، همچنین تفکیک عوارض دریایی همچون خور و اراضی تحت طغیان آب در لایه‌های مجزا انجام شده‌است. به گفته بلندیان در خصوص مرزهای بین‌المللی نیز مکاتبه با سازمان‌ها و وزارتخانه‌های مرجع(وزارت امور خارجه، سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح، وزارت کشور)جهت دریافت اطلاعات مرزی انجام شده‌است. همچنین اصلاح مرز با موقعیت میلهای مرزی، اصلاح مرز در نقاطی فاقد میل مرزی با استفاده از نقشه‌های پوششی ۱:۲۵۰۰۰و تصاویر ماهواره ای موجود مانند گوگل و بینگ از دیگر اقدامات این حوزه است.

دبیر پایگاه نامهای جغرافیایی سازمان نقشه‌برداری کشور یادآوری کرد: تدقیق مرزهای آبی و خشکی بین‌المللی صورت گرفته، زیرساختی مطمئن جهت محاسبه مساحت خشکی‌ها مهیا کرده‌است. وی همچنین پیشنهاد داد تا برای تدقیق مساحت کشور، برداشت دقیق مختصات میله‌های مرزی، تدقیق خط الراسها و خط القعرهای مرزی با استفاده از نقشه‌های بزرگ مقیاس، تدقیق بیشتر مساحت خشکی با در نظر گرفتن خط حداقل جزر و اعمال آن به عنوان خط ساحل، انجام شود.^[۲۰]

دکتر یحیی جمور در نشست تخصصی "مساحت ایران؛ از دیروز تا امروز" با اشاره سه روش مبنایی برای تعیین مساحت، اظهار کرد: یکی از این روش‌ها محاسبه مساحت در سیستم‌های تصویر و دیگری محاسبه مساحت روی بیضوی‌های مرجع است. سیستم تصویرهای مختلفی وجود دارد که هر کدام از آن‌ها وابسته به بیضوی‌های مرجع خودشان هستند؛ به محض این که آن بیضوی مرجع تغییر کند، ابعاد، اندازه و مساحت در همان سیستم‌تصویر نیز دچار تغییر و دگرگونی می‌شود و طبیعتاً اگر روی بیضوی‌های مختلفی هم مبنایی برای اندازه‌گیری مساحت در نظر گرفته شود، به همین ترتیب آن تغییر مساحت در دسترس خواهد بود. روش سوم محاسبه مساحت روی اجزای کوچک یا سلول‌هایی است که عمدتاً در سیستم‌های تراز محلی یا همان Local Level مطرح می‌شوند. یعنی در واقع به نوعی شامل مساحت مرتبط یا خیلی نزدیک به توپوگرافی زمین؛ در این روش مورد نظر است.^[۲۱]

ارقام دقیق جدید[ویرایش]

بر اساس منابع کلاسیک ایران با ۱٬۶۴۸٬۱۹۵ کیلومتر مربع وسعت (هفدهم درجهان) است. در سال ۲۰۱۱ وزیر دفاع ایران احمد وحیدی گفت که سازمان جغرافیای نیروهای مسلح با استفاده از امکانات اندازه‌گیری جدید، مساحت واقعی خاک ایران را یک میلیون و ۸۷۳ هزار و ۹۵۹ کیلومتر مربع (۱٬۸۷۳٬۹۵۹) تعیین کرده که از مساحت یک میلیون و ۶۴۸ هزار و ۱۹۵ کیلومتر مربع که در گذشته در کتاب‌ها ثبت می‌شد بیشتر است. در گذشته مساحت ایران به اشتباه یک میلیون و ۶۴۸ هزار و ۱۹۵ کیلومتر مربع گفته می‌شد. به گزارش رادیو و تلویزیون دولتی ایران، وی گفته‌است که ایران دارای مرز خشکی و آبی با ۱۵ کشور است و از لحاظ همسایگی با تعداد کشورها، بعد از روسیه و چین در رتبه سوم جهانی قرار دارد. در گذشته، تعیین و تحدید حدود میله‌ها و تأسیسات مرزی به علت دقیق نبودن تجهیزات صحیح نیست و بنا به دلایل طبیعی و انسانی از قبیل سیلاب‌ها، رانش زمین، زلزله، جنگ و غیره میله مرزی دچار جابجایی و یا تخریب می‌شد. این مسئله، اختلافات مرزی را با دیگر کشورهای همسایه به وجود می‌آورد. امروزه کارشناسان سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح مجموعه نرم‌افزاری را تهیه کرده‌اند که به کمک آن می‌توان با استفاده از تصاویر هوایی مناطق مرزی، اقدام به طراحی اَندکس پرواز کرد و سپس با شیوه جدید طراحی نقاط کنترلی و عملیات زمینی ژئودزی به روش استاتیک و پردازش نقاط کنترل اصلی و مثلث بندی هوایی، مختصات علایم مرزی را به صورت سه بعدی روی رایانه مشخص کرد. با این روش، عوامل میدانی می‌توانند به راحتی به نقاط و علایم مرزی مورد نظر با دقت سانتیمتر، دسترسی پیدا کنند.^[۲۲][۲۳]

یکی از وظایف اصلی سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح حفظ و حراست، مکان‌یابی میله‌ها، تأسیسات و امکانات مرزی است، گفت: مکان‌یابی دقیق این عوامل، محدوده دقیق کشور را تعیین می‌کند. امروزه کارشناسان سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح مجموعه نرم‌افزاری را تهیه کرده‌اند که به کمک آن می‌توان با استفاده از تصاویر هوایی مناطق مرزی، اقدام به طراحی اَندکس پرواز کرد و سپس با شیوه جدید طراحی نقاط کنترلی و عملیات زمینی ژئودزی به روش استاتیک و پردازش نقاط کنترل اصلی و مثلث بندی هوایی، مختصات علایم مرزی را به صورت سه بعدی روی رایانه مشخص کرد. از ویژگی‌های این مجموعه نرم‌افزاری را به روزرسانی و اصلاح مختصات و علایم مرزی و جانمایی محل اصلی علایم، سرعت عمل در اجرا و رفع نواقص فنی موجود در اسناد و مدارک پروتکل‌های مرزی برشمرد. سردار وحیدی همکاری دو جانبه کشورهای همسایه در زمینه‌های کارشناسی فنی و سطوح عالی بدون مباحث اختلافی و روش دقیق و ابتکاری و ایجاد اعتماد در کشورهای همسایه را از دیگر ویژگی‌های مجموعه نرم‌افزاری تحدید حدود مرز دانست.^[۲۴][۲۵]

پیشینه مساحی ایران[ویرایش]

امیر سرتیپ محمدحسن نامی در نشست تخصصی "مساحت ایران؛ از دیروز تا امروز" اظهار کرد: «درجهان ۲۲۷ کشور وجود دارد که ۱۹۳ کشور عضو سازمان ملل هستند که سودان جنوبی آخرین کشور ایجاد شده‌است. اکنون ۱۴۹ کشور به آبهای آزاد دسترسی دارند». او افزود امکان ارتقا به رتبه سیزدهمین کشور پهناور دنیا با ثبت ابعاد مساحتی جدید کشور وزیر اسبق ارتباطات و فناوری اطلاعات و عضو انجمن ژئوپلتیک ایران گفت: «ثبت ابعاد مساحتی جدید در دپارتمان سازمان ملل می‌تواند رتبه کشور را از رده هفدهم به سیزدهم یا چهاردهم ارتقا دهد. آموزش عالی و آموزش و پرورش موظفند تا مساحت صحیح را در کتابهای درسی لحاظ کنند. وزارت کشور نیز باید ابعاد مساحتی صحیح را در تقسیم‌بندی جغرافیایی و تقسمات کشوری در نظر بگیرد».

این عضو انجمن ژئوپلتیک ایران افزود: «سال ۱۶۴۸ همزمان با عهدنامه اسپانیا مرز به خط مرز تبدیل شد. تعریف مشخصی برای مرز وجود نداشت. درحالی که دپارتمانی در سازمان ملل در سال ۲۰۱۰ تعریف مشخصی از آن داد و تعریف خط مرز را مشخص کرد. در این تعریف مرز یک خط نیست بلکه یک سطح عمود است». امیر سرتیپ محمدحسن نامی تصریح کرد: «در عهدنامه ۳۷ که از سوی کشورهای مختلف به عنوان قراردادها و یا توافقنامه‌های بین‌المللی در مورد فضای بالای جو امضا شد، خط کارمن (خطی فرضی در آسمان تا ارتفاع ۱۰۰ کیلومتری) از سوی همه کشورها پذیرفته شد». وی تصریح کرد: «خط به اصطلاح مرز هوایی کشور در دریاها بر خط دریایی سرزمینی منطبق و مناطق خشکی صرفاً بر مرز زمینی کشور منطبق است، محدودهای از آبهای خلیج فارس که پیشرفته‌ترین هواپیمای آمریکایی چندی پیش توسط سامانه سوم خرداد در آن منهدم شد، برابر همه کنوانسیون‌های حقوق بینالملل یعنی هم کنواسیون ۱۹۳۰،کنوانسیون حقوق دریایی ۱۹۵۸ و همچنین کنوانسیون ۱۹۸۲ است. البته براساس کنوانسیون حقوق بین‌الملل ۱۹۵۸ می‌گوییم این هواپیما ۲/۴ کیلومتر وارد فضای هوایی ایران شده‌است. کنوانسیون ۱۹۵۸ قبل از انقلاب انجام شد و نمایندگانی از ایران در این کنوانسیون قبل از انقلاب حضور داشتند و مصوباتش نیز به امضای مجلس رسیده‌است».

نامی ادامه داد: «قانون دریایی مصوب ۱۹ اردیبهشت ۱۳۷۱ بر کنوانسیون ۱۹۵۰ منطبق است و تنگه هرمز به عنوان عبور ترانزیت مجاز دانسته شد و آبهای جزایر تغییراتی را از ۱۲ ماه به ۶ ماه داشتند. به همین جهت نمایندگان جمهوری اسلامی ایران که در این کنوانسیون حضور داشتند نه تنها مصوبات را امضا نکردند بلکه این مصوبات از سوی مجلس نیز تأیید نشد». وی ادامه داد: «زمانی که هند به‌عنوان مرکز بریتانیای کبیر بود و کمپانی هند شرقی در آنجا حضور حاکمیتی داشت؛ از سوی چند کشور خائن چالشهایی بین روسیه، ایران و هند ایجاد شد و تیم ۲۴ نفره‌ای از متخصصین به سرپرستی سرلشکر رامسوس به ایران اعزام شدند. از سوی این گروه پس از پیمایش و تهیه نقشه‌ها، مساحت ایران اعلام شد».

رئیس اسبق سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح ادامه داد: «نقشه‌های ۱:۵۰۰۰۰ که اولین بار در زمان سرتیپ رزم آرا توسط هواپیما ۳۳۰ آمریکاییها تهیه شده بود تا کنون حدود ۱۲ بار به روزرسانی شده‌است. نقشه‌های ابتدایی ۲۵۲۶ برگ بود که با توجه به آن نقشه‌ها مساحتی که اعلام شد ۱۶۴۸۱۹۵ کیلومتر بود. البته آن زمان تجهیزات لازم برای اندازه‌گیری مساحت کشور کامل و دقیق نبود. همچنین بعضی از مرزها نیز بلاتکلیف بودند و مساحت جزایر نیز در نظر گرفته نشدند. این در حالی بود که فقط مساحت جزایر ایران ۱۸۸۴ کیلومتر بود که ۱۴۹۱ کیلومتر آن مربوط به جزیره قشم بود».

این متخصص علوم جغرافیایی ایران گفت: «جزیره قشم ۷/۲ برابر بحرین و ۹/۳ برابر سنگاپور است اما وسعت آبهای داخلی، آبهای سرزمینی، آبهای منطقه نظارت، دریای مجاور و باقیمانده انحصاری اقتصادی لحاظ نشده بود. درحالی که مشاهده شده‌است که از حدود ۹۰ کشور که مساحت‌هایشان را محاسبه کرده‌اند، تنها ۶۷ کشور پهنه‌های آبی را ضمیمه وسعت کرده‌اند». وی ادامه داد: «تیم متخصص ۲۴ نفره سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح پس از ۶ ماه فعالیت دقیق در بررسی اندازه مساحت کشور، بدون در نظر گرفتن وسعت آبهای داخلی، مساحتی را به‌دست آوردند که بین عدد مرزی را اندازه‌گیری کردند».

وی افزود: «آبهای پشت خط مبدأ به‌عنوان آبهای داخلی هستند. خط مبدأ جمهوری اسلامی ایران از زبانه فاو با پیوستن ۲۹ نقطه در بندر گواتر شروع می‌شود. این مساحت سال ۱۳۴۶ به سازمان ملل نیز اعلام شد و سپس سازمان ملل به کشورهایی که ازاین خط مبدأ تأثیر می‌پذیرند ۵ سال فرصت داد تا در صورتی که معترض هستند اعلام کنند که هیچ اعتراضی از سوی هیچ کشوری اعلام نشد و بدین ترتیب سال ۱۳۵۱ خط مرزی ایران تصویب شد. خط مبدأ ایران در جزیره خارک است که از این خط مبدأ ۱۲ مایل به داخل به‌عنوان دریای سرزمینی و از خط دریای سرزمینی ۱۲ مایل وارد منطقه نظارت یا دریای مجاور و از خط مبدأ حدود ۲۰۰ مایل به‌عنوان دریای انحصاری خلیج فارس است». نامی بیان داشت: «زمانی که خلیج فارس و خط مبدأ به انضمام آبهای سرزمینی این جزایر در نقشه دیده می‌شود، ایران خیلی به امارات نزدیک خواهد بود. این امر به‌دلیل تأثیر از جزایر ابوموسی، تنب بزرگ و تنب کوچک می‌باشد که مرزهای کشور را به منطقه میانی نزدیک می‌کند».

وزیر اسبق ارتباطات و فناوری اطلاعات تأکید کرد: «وسعت مرزهای ایران ۸۵۷۴ کیلومتر است که شامل ۲۰۴۵ کیلومتر مرز رودخانه‌ای، ۳۹۶۵ کیلومتر مرز خشکی و ۲۵۶۴ کیلومتر مرز دریایی می‌باشد. با این تعریف که مرز رودخانه‌ای، قسمتی از رودخانه است که مرز را در قرارداد متقابل با یکی از کشورهای همسایه در برمی‌گیرد». وی با ذکر مثالی تشریح کرد: «رودخانه سیروان رودخانه طولانی است و از حوزه آبریز ۶۲۰ کیلومترطول دارد ولی ۴۰ کیلومتر از این رودخانه قسمتی از مرز کشور را در قرارداد ۱۹۷۵ الجزایر تشکیل می‌دهد و یا اروند ۸/۰ کیلومتر مرز ایران را با عراق تشکیل می‌دهد. هریرود نیز در قسمتی از ارتفاعات بدخشان در افغانستان و قسمتی از ارتفاعات بدخشان تاجیکستان سرچشمه می‌گیرد که وارد مرزهای کشور با افغانستان می‌شود و ۱۳۲ کیلومتر مرز ایران را با افغانستان و ۱۰۴ کیلومتر با ترکمنستان را در بر می‌گیرد».^[۲۶]

ادعای مجید همراه[ویرایش]

مجید همراه در نشست تخصصی "مساحت ایران؛ از دیروز تا امروز" اظهار کرد: اندازه مساحت از اهمیت ویژه ای برخوردار است. در طرح‌های عمرانی چه در سطح کشور و چه در سطح واحدهای کوچکتر مثل شهرستان، بخش و امثال این‌ها به عدد اندازه مساحت نیاز می‌باشد.

وی ادامه داد: در تقسیمات کشوری بسیاری از استان‌ها مشکل بودجه دارند که گاهی اوقات معیار این بودجه علاوه بر جمعیت، مساحت آن استان‌ها است. در موضوعاتی از قبیل تراکم جمعیت، تراکم نسبی، تراکم ساختمانی، تراکم آبادی و ... از عدد مساحت استفاده می‌شود. در مسئله‌ی بسیار مهم مالکیت که ممکن است با جابه‌جا شدن زمین به میزان حتی یک متر نزاع صورت بگیرد، عوارض و مالیات و امثال آن نیز اهمیت موضوع مساحت بسیار محسوس است.

از چند دهه گذشته تاکنون ارقام و اعداد مختلفی در مورد مساحت کشور مشاهده می‌شود که این اعداد در کتب مختلف با اختلاف‌های بسیاری ملاحظه می‌شود و این پرسش مطرح می‌شود که کدام یک از این اعداد قابل پذیرش است؟ البته تغییر این اعداد و کم و زیاد شدن آن‌ها مهم نیست اما این که کشور با کدامیک از این اعداد بیشتر مطابقت دارد و با چه دقت و چه معیاری محاسبه انجام شده‌است موضوع مهمی است. همچنین اینکه اگر قلمرو آبی با مساحت خشکی در نظر گرفته شود؛ اندازه قلمرو آبی و خشکی چقدر است نیز، دارای اهمیت خواهد بود.

به گفته وی، سازمان جغرافیایی چند سال پیش محاسباتی انجام داده‌است که تا حدودی با اعداد درج شده در کتاب شناسنامه جغرافیای طبیعی ایران (نوشته مهندس عباس جعفری) اختلاف دارد. این اندازه‌هایی که آقای مهندس جعفری در این کتاب ارائه شده‌است، در آن زمان یعنی سال ۱۳۶۳ شاید منحصر به فردترین آمار بوده‌است. برای استخراج اندازه‌های قید شده در این کتاب برای اولین بار از نقشه‌های ۱:۲۵۰۰۰۰ و ۱:۵۰۰۰۰ استفاده شده‌است. چندین سال بعد هم سازمان جغرافیایی با تکرار این اندازه‌گیری‌ها، اعداد جدیدی ارائه کرد.

روش کار به این ترتیب بوده‌است که کل نقشه‌های ایران ۱۳۴ برگ بوده‌است که از میان آن‌ها ۷۶ برگ پوشش کامل ایران و ۵۸ برگ بقیه مرزهای کشور بود که البته اندکی نقص داشت؛ یعنی نصف یا مقداری از آن، خاک کشور همسایه و مابقی آن خاک کشورایران می‌باشد.

دکتر همراه درباره روش انجام این کار گفت: طول و عرض جغرافیایی هر کدام از این نقشه‌ها یک و نیم در یک بوده‌است که آن را بر روی بیضوی بین‌المللی قرار داده و محاسبات لازم با فرمول‌های خاص این روش را برای نبوده‌است. نویسنده در کتاب شناسنامه جغرافیای طبیعی ایران اظهار کرده‌است؛ مناطق کمی با نقص توأم بوده‌است ولی در مجموع این اندازه‌گیری‌ها با دقت بالایی انجام شده‌است پس می‌توان به پلانیمتر اعتماد کرد و آن را دقیق برشمرد. مساحت به دست آمده برای تک تک شیت‌ها در جدولی ذکر و اعداد مربوط به آن‌ها نیز قید شده‌است. بعد از انجام محاسبات بر روی بیضوی، برای ایران ارتفاع حدود۱۰۰۰ متر در نظر گرفته شده‌است، بیضوی را بر روی سطحی برده‌اند که هزار متر را بر روی آن در نظر گرفته اندف. از طرفی شعاع زمین هم ۶۴۰۰ کیلومتر در نظر گرفته‌اند و در نتیجه با جمع زدن تمام این‌ها، عدد یک میلیون و ششصد و بیست‌و سه هزار و هفتصد و هفتاد و نه کیلومتر مربع را عنوان کرده‌اند. با توجه به اعداد مختلفی که در کتاب‌ها دیده می‌شود، به نظر می‌رسد که با توجه به روش محاسباتی، این عدد به دست آمده در سال ۶۳ دقیق تر باشد. از سوی دیگر در هیچ کتابی، روش محاسباتی قید نشده‌است و حتی در هیچ‌یک از کتاب‌هایی که فارغ التحصیلان مدرسه دارالفنون و مهندس بغایری به چاپ رسانده‌اند، روش محاسبه برای مساحت ذکر نشده‌است. از نظر علمی هم اگر روش، فرمول و عدد ذکر شده باشد، قابل اعتماد است.

دکتر همراه در تشریح اقدام دیگری که در سازمان جغرافیایی صورت گرفته‌است گفت: روش کار به این صورت بوده‌است که ابتدا طول مرزها را محاسبه کرده‌اند، میله‌های مرزی که وجود داشته‌است با پروتکل‌هایی که وجود داشته‌است توسط عکس و بیضوی‌ها در محیط Map Info وارد شده و آنجا رقومی کرده‌اند. مرزهای مختلف چه مرز آبی و چه مرز خشکی از جمله مرزهای ترکیه، عراق، افغانستان، پاکستان و تمام کشورهای هم مرز را محاسبه کرده‌اند و در جداول خیلی مفصلی که در مقاله هم آمده‌است، وارد کرده‌اند و طول کل مرزهای خشکی هم ارائه و پیرامون یا محیط ایران هم در نظر گرفته شده‌است و سپس به محاسبه مساحت کشور پرداخته‌اند. با توجه به این‌که در محیط Map Info دیتابیسی تشکیل داده و مرزها را به هم متصل کرده‌اند و محدوده بسته‌ای ایجاد شد که به کمک نرم‌افزار Arcinfo مساحت را پیدا کرده‌اند و در نتیجه مساحت خشکی و جزایر کشور یک میلیون و ششصد و سی و چهار هزار کیلومتر مربع اعلام شده‌است که قابل استناد است و دلایل علمی نیز برای آن وجود دارد . اما نتیجه ای که می‌توان گرفت این است که هنوز هم در این رابطه می‌توان به بحث و تحقیقات بیشتری پرداخت.

این استاد دانشگاه همچنین اشاره کرد: یکی از مسائل بسیار مهم، میله‌های مرزی است که در مرز و مساحت اهمیت دارد. این که تا چه اندازه این پروتکل‌ها دقت دارند و این که آیا یک طرفه هستند یا دوطرفه نیز مهم است.

دکتر همراه در پایان پیشنهاد داد که مختصات نقاط مرزی با دقت بالا به صورت دوطرفه و یا حتی اگر همسایگان ایران آمادگی ندارند به‌صورت یک طرفه تعیین شود. حتی دیگر لازم نیست که این امر با نقشه ای همراه باشد. چرا که امروزه نقشه فقط یک فرم گرافیکی می‌باشد که در سیستم کامپیوتر به‌صورت پنهان است. بر این اساس لازم نیست مختصات بر روی نقشه پیاده شود گرچه پیاده سازی مختصات بر روی نقشه فقط به این دلیل است که یک سند و مدرک گرافیکی دراختیار باشد. با داشتن مختصات در محیط‌های مختلف می‌توان مساحت را به دست‌آورد و البته مسائل مربوط به بیضوی و خطاها هم باید در نظر گرفته شود. با تشکیل یک تیم از متخصصان سازمان نقشه برداری کشور و سازمان جغرافیایی می‌توان میله‌های مرزی را ساماندهی داد و مختصات آن‌ها را تعیین و در نهایت مساحت را اندازه‌گیری کرد.^[۲۷]

مشخص نبودن دقیق مرزهای آبی[ویرایش]

زهرا پیشگاهی‌فرد استاد دانشگاه و سیاستمدار ایرانی، در نشست تخصصی"مساحت ایران؛ از دیروز تا امروز" در مردادماه ۱۳۹۸ به دو بعد حقوقی و تکنیکی مساحت ایران پرداخت. او بیان کرد که تا زمانی که میان ایران با عراق، کویت و امارات و نیز منطقه بی‌طرف سابق میان عربستان و کویت و مرز میان ما و کشورهای مذکور معین نشود و همین‌طور وضعیت مرزی در دریای خزر مشخص نباشد هیچ عددی به نام مساحت ایران نباید مورد اعتنا قرار گیرد. وی چالش اساسی در مساحت کشور را معین نبودن همه حدود و ثغور ایران دانست و گفت: ایران یک کشور ساحلی است و طبق آخرین کنوانسیون حقوق دریاها، دو نوع حق برای دولت‌های ساحلی قائل شده‌است. بر اساس قلمرو بندی سومین کنوانسیون حقوق دریا، هر دولت ساحلی ۵ قلمرو آب داخلی، دریای سرزمینی، منطقه نظارت، منطقه انحصاری-اقتصادی و فلات قاره است. پیشگاهی فرد خاطرنشان کرد: در دریاهای بسته و نیمه بسته مثل خلیج فارس حدود منطقه انحصاری، اقتصادی و فلات قاره طبیعتاً از طریق توافق دو کشور مقابل یا مجاور معین می‌شود. از سوی دیگر در همه قلمروهای دریایی دولت‌های ساحلی که در کنار اقیانوس‌ها قرار دارند، تا منتهی‌الیه فلات قاره حق مالکیت دارند. به جز فلات قاره که قواعدی برای مالکیت مصوب شده در قلمروهای دولت‌های ساحلی می‌توانند از منابع داخل آب، کف و زیر کف به صورت صد در صد استفاده کنند یعنی مالک آن هستند. دریاهای بسته و نیمه بسته محدود به مرزهای میان کشورهای مجاور و متقابل می‌شوند؛ گفت: ایران با چند کشور در خلیج فارس هنوز تعیین حدود نکرده‌است. دریای خزر نیز همچنان مورد بحث است. به اندازه مساحت ایران در سال ۸۹-۸۸ اشاره کرد که در کتب درسی به کار می‌رفت و گفت: آن عدد تناسبی با آنچه که در کنوانسیون سوم حقوق دریاها مطرح شده، نداشت. این اندازه‌گیری را که بر اساس ماده یک قانون دریا است، با یک ایراد جدی توأم است: طبق ماده اول قانون دریا مبنی بر حاکمیت دولت بر خشکی و همه آب‌های سرزمینی، حاکمیت تام برای آب‌های سرزمین قائل نیستند و این محاسبات بر این مبنا صورت گرفت. بر اساس ماده سوم کنوانسیون حقوق دریاها، مساحت ایران مجدداً اندازه‌گیری شد که نتیجه آن عدد دیگری بود. همه این نقشه‌ها تهیه و مورد بررسی قرار گرفت ولی غیرقابل پذیرش بود. "مالکیت و حاکمیت " نیز موضوعاتی بودند که در این نشست از سوی پیشگاهی فرد مطرح شد. البته وی با تأکید بر حاکمیت گفت: مساحت خشکی بعلاوه دریا، تا جایی که حد منطقه انحصاری و اقتصادی ایران است مساحت ایران به‌شمار می‌رود؛ که این مساحت شامل بخشی از خشکی و بخشی دیگر آب‌های سرزمین است؛ این به معنی مالکیت می‌باشد. پیشگاهی فرد با تأکید بر بحث حاکمیت، گفت: با توجه به قانون دریا، تا منتهی‌الیه دریای سرزمینی حاکمیت مطلق دولت ایران است. لیکن بخشی از حاکمیت ایران طبق قانون بین‌المللی دریاها از سوی ایران مانند سایر کشورها ترفیض شده‌است. وی افزود: از نظر من باید کلمه "مطلق" در اینجا کنار حاکمیت و تحت عنوان " حاکمیت مطلق " آورده شود. آبهای متعلق به ایران تا آنجا که مرزها تعیین شده ، مساحت کشور ایران محسوب می‌شود. این مدرس دانشگاه در بخشی دیگر از سخنان خود به کنفرانسی در زمان دولت‌های قبلی با موضوع مساحت اشاره کرد که در آن به موضوع مالکیت و حاکمیت پرداخته شد. وی خاطر نشان کرد که نمی‌توان برای مساحت ایران عدد تعیین کرد. اما در زمان دولت‌های قبلی، مساحتی تعیین و اعلام شد و مورد استقبال هیئت دولت نیز قرار گرفت. گرچه عدد اعلام شده در کمیته برنامه‌ریزی جغرافیایی مود انتقاد شدید جغرافیدانان قرار گرفت. پیشگاهی فرد با بیان اینکه بهتر است به دلیل مسائل سیاسی به بحث دریای خزر پرداخته نشود، به مقررات کنوانسیون ملل متحد در مورد حقوق دریاها پرداخت و گفت: این کنوانسیون مناطقی همچون آب‌های سرزمینی (۱۲ مایل دریایی یا ۲۲ کیلومتر از ساحل)، منطقه مجاور دریای سرزمینی (۱۲ مایل دریایی یا ۲۲ کیلومتر بعد از آب‌های سرزمینی)، منطقه انحصاری اقتصادی (۲۰۰ مایل دریایی یا ۳۶۰ کیلومتر از ساحل) و فلات قاره را تعریف کرده و مقررات حاکم بر آن از جمله حقوق و تکالیف دولت‌ها در آن‌ها را بیان می‌کند. تعریف تنگه‌های بین‌المللی و صلاحیت دولت‌های ساحلی در تنگه‌های بین‌المللی و به رسمیت شناختن اصل آزادی دریاها از دیگر مقررات این کنوانسیون است. وی خاطر نشان کرد: برخی مقررات این کنوانسیون صرفاً بیان مجدد مواد کنوانسیون‌های ژنو هستند و در واقع قواعد تثبیت شده حقوق بین‌الملل عرفی را به تصویر می‌کشند. برخی دیگر به ویژه مواد مربوط به منطقه انحصاری اقتصادی بازتاب رویه دولت‌هاست که قبل از تکمیل کنوانسیون به حقوق بین‌الملل عرفی تبدیل شده بود و برخی دیگر دولت‌ها از حقوق تثبیت شده گذشته کشورهاست که حاکی از روند رو به پیشرفت حقوق بین‌الملل است. با توجه به این مقررات باید ببینم در آینده موضوع دریای خزر به چه نحوی بررسی خواهد شد.^[۲۸]

مسعود شفیعی رئیس سازمان نقشه‌برداری کشور در مردادماه ۱۳۹۸ در نشست تخصصی "مساحت ایران; از دیروز تا امروز"، ماحصل این نشست را دستیابی به درک علمی بهتر از مبانی تعیین مساحت کشور دانست و مولفه‌های فنی و حقوقی را در اندازه‌گیری مساحت ایران، مهم عنوان کرد. نقشه‌های قدیمی و عموماً کوچک مقیاس را در تعیین مساحت فاقد دقت لازم دانست و بهرهگیری از امکانات روز دنیا، مختصات آنی و نقشه‌های دقیق‌تر را راه حل مناسبی برای تعیین دقیق مساحت کشور دانست. وی افزود: وجود یک سیستم یکپارچه تعیین موقعیت ملی، برای شناسایی مرزها و نقاط مشترک با همسایگان می‌تواند نقش مهمی در این زمینه داشته باشد. رئیس سازمان نقشه‌برداری کشور به پهنه آبی کشور اشاره کرد که خط مبدأ آن در آبهای شمال کشور مشخص نشده‌است و افزود: مبارزه با دریاخواری مستلزم در اختیار داشتن اطلاعات دقیق خطوط ساحلی است که باید در دسترس متولیان امر باشد. وی اظهار کرد: تولید داده‌های مکانی به روز و دقیق مبتنی بر پایه‌های فنی و قوانین حقوقی است. بر همین اساس در حوزه مساحت کشور، زمینه همکاری‌های مشترک سازمان نقشه‌برداری کشور با چند دستگاه از جمله سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح، وزارت امور خارجه، وزارت کشور و سازمان ثبت اسناد و املاک کشور وجود دارد تا در موضوعاتی مثل مساحت به فهم مشترک برسیم.^[۲۹]

آب‌های ایران[ویرایش]

حاکمیت آب‌های ایران، حاکمیت مطلق است. استاد دانشگاه تهران نیز در این نشست گفت: با توجه به حقوق دریاها و کنوانسیون پهنه آبی، تعیین مساحت همواره مورد توجه جغرافی‌دانان و متخصصان این حوزه بوده‌است. دکتر زهرا پیشگاهی‌فرد افزود: حاکمیت ایران در آب‌های سرزمینی‌اش، نقش مهمی در محاسبات مساحت ایران ایفا می‌کند و این موضوع بر حاکمیت مطلق ایران بر دریاهایش می‌افزاید. وی ادامه داد: در اندازه‌گیری مساحت خشکی، با در نظر گرفتن مطالعه انحصاری و اقتصادی پهنه خاکی کشور، حاکمیت قانونی دریاهای ایران مورد توجه قرار می‌گیرد. این استاد دانشگاه بیان داشت: باید به صورت یک‌طرفه یا مشترک، مرزها و مساحت و مختصات ایران مشخص شود و نقشه تنها یک سند گرافیکی است. چالش امروز نه در مساحت بلکه در تعیین مرزهاست. معاون فنی سازمان نقشه‌برداری گفت: چالش امروز در مرزها و تعیین مرزهاست نه تعیین مساحت، زیرا نقشه‌ها به صورت دیجیتال و رقومی مساحت را مشخص می‌کنند اما مرزها به صورت مختصات هستند.^[۳۰]

دکتر علی سلطانپور در نشست تخصصی" مساحت ایران؛ از دیروز تا امروز" اظهار کرد: در برخی نقاط بنا به دلایل طبیعی و انسانی، خطوط ساحلی دستخوش تغییرات می‌شوند و در بعضی مناطق دیگر به دلیل نزدیک بودن به ساحل امکان بردازش تراز صفر وجود ندارد. وی افزود: با این حال استخراج خطوط مبنایی بر اساس پایین‌ترین خط جزر انجام می‌شود و امکان برداشت مجدد از مناطق مذکوربا استفاده از تکنیک‌های فضایی نیزفراهم است. دکتر سلطانپور خاطر نشان کرد: در محاسبه مساحت، مشکلی نداریم؛ چه در سیستم تصویر و چه بیضوی. باید در حوزه مرزها بیشتر تمرکز داشته باشیم. دکتر سلطانپور برخی فعالیت‌های سازمان نقشه‌برداری کشور را در حوزه هیدروگرافی معرفی کرد و افزود: خطوط مبنایی در دریا بر اساس پایینترین میزان جزر است که باید هیدروگرافی و جزرومد سنجی شود. پس از این باید تعیین چارت دیتوم انجام شود و در نهایت چارت دریایی تهیه شود. پس از این می‌توان پایین‌ترین خط صفر که خط پایین‌ترین جزر است را استخراج کرد، که بخشی از آن را سازمان نقشه‌برداری کشور و بخش دیگر را سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح انجام می‌دهند. البته باید در خشکی‌ها که پایین‌ترین نقطه از نظر میزان جزر است نیز باید در نظر گرفته شود. مدیر آبنگاری و امور جذر و مدی سازمان نقشه‌برداری کشور ضمن تأکید بر لزوم به رسانی خط صفر در نقشه‌ها، یادآوری کرد: در سال‌های اخیر پیگیری‌های مستمری از سوی سازمان نقشه‌برداری کشور در این حوزه شده‌است. گرچه سازمان به اطلاعات ایستگاه فضایی اتکا داشته تا بتواند با استفاده از تصاویر ماهواره‌ای، به روز رسانی خط صفر آسان‌تر و دقیق‌تر صورت بگیرد. ناگفته نماند تصاویر ماهواره‌ای در حوزه‌های دیگر نقشه‌برداری نیز بسیار کاربرد دارد ضمن اینکه کیفیت این تصاویر روز به روز در حال ارتقا است.^[۳۱]

تعیین مساحت دقیق کشور حقوق دریایی را محقق می‌کند. مسعود شفیعی رئیس سازمان نقشه‌برداری گفت: اهمیت سیاست‌های حقوقی دریاها، پهنه‌های آبی کشور و حساسیت‌های موجود، تعیین مساحت دقیق کشور را حائز اهمیت می‌کند تا حقوق دریایی به صورت علمی و فنی محقق شود.^[۳۲]

ابعاد حقوقی[ویرایش]

ارتباط مستقیم تعیین مساحت کشور با نقاط مرزی، روش محاسبه و اندازه‌گیری، حاکمیت آبهای ایران، چالش در مرزها و تعیین مرزها، خطوط مبدأ آب‌های سرزمینی در خزر، برداشت دقیق مختصات میله‌های مرزی برای تدقیق مساحت کشور، سندهای اراضی ، پایش مرزهای ایران برای رفع ابهام همسایگان، به روز رسانی خطوط ساحلی چارت‌های ساحلی با استفاده از تصاویر ماهواره ای و شناسایی دقیق مرزها مهم‌ترین چالش‌ها و ابعاد حقوقی در تعیین مساحت ایران است.^[۳۳]

دریای خزر[ویرایش]

الزام تعیین خطوط مبدأ آب‌های سرزمینی در خزر است. مسعود شفیعی رئیس سازمان نقشه‌برداری کشور نیز در این باره به خبرنگار علمی ایرنا گفت: تنها مورد مهم در خصوص دریای خزر تعیین «خط مبدأ» است که سازمان نقشه‌برداری طی نامه‌ای این موضوع را با وزارت خارجه در میان گذاشته‌است. وی با اشاره به تفاهم‌نامه کنوانسیون دریای خزر در مردادماه سال گذشته، افزود: تعیین خط مبدأ به‌طور صحیح موضوع مهمی برای محاسبه آب‌های سرزمینی و محدوده‌های پهنه‌های آبی کشور است تا دچار مشکل نشویم. شفیعی تصریح کرد: هنوز کنوانسیون رژیم حقوقی دریای خزر درصدی برای استفاده کشورها از دریا تا زمانی که خط مبدأ و تعیین محدوده‌های استفاده کشورها با کشورهای مجاور و سهم آنها مشخص شود، تعیین نکرده‌است، به‌طور مشخص در آینده از دریای خزر بهره‌برداری مشترک صورت خواهد گرفت و جای نگرانی از سهم کشورها وجود ندارد. مباحث مختلفی برای مطرح شدن در مذاکرات نوشته شده‌است تا طرحی که بیشترین سود و منفعت را برای کشور دارد، انتخاب و در نهایت منعقد شود، سازمان جغرافیایی با توجه به مسئولیت حاکمیتی و فنی خود به مذاکرات ورود کرده تا بهترین طرح را بر اساس ارقام و ملاحظات مرزی تدوین و به وزارت امور خارجه ارائه کند. رئیس سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح با اشاره به اینکه بیش از ۱۰ سناریو بررسی شده‌است، اظهار داشت: سازمان تمامی منافع موجود و عوارض دریایی (پستی و بلندی‌های موجود در دریاها) که برای محاسبه خط مبدأ یا آب‌های سرزمینی از قبیل جزایر، عوارض، لبه‌های ساحل، تأسیسات بندری، خلیج‌ها و منبع انرژی حائز اهمیت است را بررسی کرده تا بهترین آنها انتخاب شود.^[۳۴]

مساحت ارتباط مستقیم با تعیین نقاط مرزی دارد.اگر امروز محاسبه مساحت کشور انجام شود، قسمتی از مساحت کشور باید به آبهای دریای خزر اختصاص داده شود. تعیین مساحت دقیق ایران نگاه فنی، تخصصی و عالمانه می‌طلبد^[۲۹][۳۵]

جغرافیای سیاسی ایران[ویرایش]

موقعیت و مختصات جغرافیایی[ویرایش]

ایران یکی از کشورهای آسیای جنوب غرب (خاورمیانه) در شرق با افغانستان و پاکستان؛ در شمال شرقی با ترکمنستان، در بخش میانی شمال با دریای خزر، در شمال غربی با جمهوری آذربایجان و ارمنستان؛ در غرب با ترکیه و عراق؛ و سرانجام در جنوب با آب‌های خلیج فارس و دریای عمان همسایه‌است.

از دید جغرافیایی، غربی‌ترین شهر ایران کلیساکندی؛ شرقی‌ترین شهر جالق؛ شمالی‌ترین شهر پارس‌آباد؛ و جنوبی‌ترین شهر چابهار است.^[۳۶] پایتخت ایران شهر تهران می‌باشد.

استان‌ها[ویرایش]

در سال ۱۳۱۶ ه‍.ش ایران را به ده استان و در سال ۱۳۸۳ به سی استان تقسیم کرده‌اند. شهرهای مهم ایران عبارت‌اند از: مشهد، اصفهان، تبریز، شیراز، کرج، اهواز، ارومیه، قم، کرمان، یزد، رشت، خرم‌آباد،بابل،ساری،گرگان، زاهدان، آمل، کاشان، اراک، همدان، سنندج، ایلام، کرمانشاه، بوشهر، اردبیل، زنجان، بندرعباس، تهران، قزوین، یاسوج.

جغرافیای تاریخی ایران[ویرایش]

جغرافیای اقتصادی ایران[ویرایش]

معادن[ویرایش]

معادن مهم ایران عبارتست از: نفت و گاز. ایران، چهارمین ذخایر نفتی جهان، نه و چهار دهم در صد (۹٫۴٪) ذخایر ثابت شده نفتی زمین معادل ۱۵۷ میلیارد بشکه، و نیز اولین ذخایر گازی جهان، هجده در صد ذخایر ثابت شده گاز زمین، معادل ۳۳٫۶ تریلیون متر مکعب را در اختیار خود دارد، اما در مجموع ذخایر نفت و گاز، ایران با دارا بودن ۳۷۹ میلیارد بشکه معادل نفت خام، رتبه اول را در این زمینه دارا می‌باشد.^[۳۷] مهم‌ترین منطقه‌های نفتی مسجد سلیمان هفتگل گچساران آغا جاری و شاه آباد (غرب) است. نفت قم نیز در حال استخراج است.

دیگر معادن مهم کشور عبارت‌اند از: معادن زغال سنگ، کانی‌های فلزی: طلا، منگنز، کرومیت، مس، سرب، روی، نیکل، کبالت، نقره و آهن، معدنی شیمیایی: گوگود، نمک، سنگ‌های تزئینی، شن و ماسه.

در سال ۱۳۵۷ مهم‌ترین و تعداد معادن فلزی در ایران بدین شرح بوده‌اند: سرب وروی(۱۶) مس(۲) کرومیت(۴) خاک سرخ(۴)وسنگ آهن(۲). همچنین در همین سال معادن غیر فلزی مهم و تعدادی که در حال بهره‌برداری بوده‌اند عبارت‌اند از: زغال سنگ(۳۳) مرمریت(۲۸) مرمر(۲۰) تراورتن(۱۳) کائولین(۷) سیلیس(۱۲) فیروزه(۱) پوکه معدنی(۲) بنتونیت(۵) باریتین(۹) دولومیت(۲) خاک نسوز(۵) زاج(۱) تالک(۲) فلدسپات(۲) گچ(۹۲) سولفات دوسود(۳)

محصولات نباتات[ویرایش]

محصولات نباتی ایران عبارتست از: گندم، جو، برنج، ذرت، نخود، لوبیا، ماش، عدس، توتون، پنبه، کنف، نیشکر و کلیه درخت‌های میوه دار. صید ماهی، صید مروارید، صید حیوانات وحشی و طیور، پرورش کرم ابریشم و زنبور عسل و پرورش قارچ نیز رواج دارد.

صنایع[ویرایش]

عمده‌ترین صنایع کشور عبارت‌اند از: صنایع نفت، گاز، پتروشیمی، فولاد، نساجی، شیمیایی، غذایی، خودرو سازی، الکتریکی و الکترونیکی و… همچنین صنایع مهم دستی و خانگی و سنتی کشور عبارت‌اند از: فرش و قالی، گلیم و زیلو، منبت کاری، خاتم کاری و سفال سازی.

راه‌ها[ویرایش]

راه‌ها و وسایط نقلیه نیز دارای اهمیت است. راه‌آهن سرتاسری ایران از خلیج فارس تا دریای خزر (همچنین نگاه کنید به راه‌آهن مازندران) راه‌آهن تهران به مشهد راه‌آهن تهران به تبریز تهران به کاشان، راه‌آهن بندرعباس به تهران وراه آهن بندرعباس به سرخس که مشغول بهره‌برداریست و راه‌های دیگری که در دست ساختمان است. جاده‌های شوسه همه شهرهای را بهم مربوط می‌سازد. راه‌های کشتیرانی در دریای خزر، دریای عمان و خلیج فارس است. راه‌های هوایی میان اغلب کشورهای بزرگ جهان و شهرهای درجه اول ایران بر قرار است.

جغرافیای طبیعی ایران[ویرایش]

آب و هوا[ویرایش]

ایران آب و هوای متغیر دارد.  در شمال غربی زمستان با بارش شدید برف و دمای زیر یخبندان سرد است.  بهار و پاییز نسبتاً معتدل است ، در حالی که تابستانها خشک و گرم است.  در جنوب زمستانهای معتدل و تابستانها بسیار گرم است و میانگین دما در روز در ماه ژوئیه از ۳۸ درجه سانتیگراد (۱۰۰٫۴ درجه فارنهایت) فراتر است.  در دشت خوزستان ، گرمای تابستان با رطوبت زیاد همراه است.

به‌طور کلی ، ایران دارای آب و هوای قاره ای است که در آن اکثر بارش سالانه نسبتاً کمی از اکتبر تا آوریل رخ می‌دهد.  در بیشتر کشور ، میزان بارش سالانه ۸۵۰ میلی‌متر است (33.5 in).  استثنائات عمده دره‌های کوهستانی بالاتر از زاگرس و دشت ساحلی کاسپین است که میانگین بارندگی‌ها حداقل ۱۰۰۰ میلی‌متر (۳۹٫۴ اینچ) و معمولاً به صورت برف است.  در قسمت غربی خزر بارندگی بیش از ۱۵۰۰ میلی‌متر (۵۹٫۱ اینچ) در سال است و در طول سال به‌طور مساوی توزیع می‌شود.  این برخلاف برخی از حوضه‌های فلات مرکزی است که ده سانتی‌متر یا کمتر بارندگی دریافت می‌کند.  ایران به دلیل ارتفاعات بالاتر ، نسبت به کشورهای همسایه مانند ترکیه و ارمنستان سردتر محسوب می‌شود.

در حال حاضر، ۲۰ درصد جمعیت ایران در ۲ درصد مساحت کل کشور زندگی می‌کنند که به تعبیری حرف بیراهی نیست. طبق نتایج سرشماری سال ۱۳۹۰، جمعیت سه استان تهران، البرز و قزوین حدود ۱۶ میلیون برآورد شده که ۲۱ درصد جمعیت کل ایران است. از سوی دیگر جمع مساحت این ۳ استان نیز چیزی حدود ۴۰ هزار متر مربع است که حدود ۲ درصد مساحت کل ایران است. اما اگر ملاک این محاسبات را مساحت مفید ایران و این مناطق در نظر بگیریم، خواهیم دید که توزیع جمعیتی، آن قدرها هم که فکر می‌کنیم نامتقارن نیست و بیش از عوامل اقتصادی و سیاسی، علل طبیعی دارد. اگر مساحت مفید این سه استان را به‌طور میانگین ۶۰ درصد در نظر بگیریم (حذف مناطق مرتفع شمالی و مناطق کویری جنوب هر ۳ استان)، خواهیم دید که نسبت مفید مساحت مناطق قابل زیست در دامنه جنوبی البرز (۲۵هزار کیلومتر مربع) حدود ۱۵ درصد مساحت مفید کشور (۱۷۰ هزار کیلومتر مربع) است. یعنی ۲۰ درصد جمعیت کشور در منطقه‌ای به وسعت ۱۵ درصد مساحت مفید آن زندگی می‌کنند که با توجه به ظرفیت‌های متمرکز اقتصادی و سیاسی پایتخت غیرطبیعی نیست. در واقع جمعیت ایران به شکلی طبیعی در مناطق قابل زیست توزیع شده‌اند و سهم تهران و کرج و قزوین و شهرهای کوچک و بزرگ اقماری و حواشی‌شان، چندان بیش از بقیه نیست. یعنی جمعیت ۷۷ میلیونی ایران هر جایی را که قابل زندگی بوده، اشغال کرده و بساط زندگی‌شان را گسترده‌اند. هر جا که شرایط سخت شده بساط‌شان را جمع کرده و جای دیگری -ولو در حاشیه شهرهای بزرگ- پهن کرده‌اند. اخیراً از مؤسسه مطالعات جمعیتی ایران نقل شده که ۴۰ هزار روستا خالی از سکنه شده‌اند و جمعیت روستایی به کمتر از ۳۰ درصد کل جمعیت ایران تنزل پیدا کرده‌است. اما باید دید جمعیت ساکن این روستاها به کجا نقل مکان کرده‌اند؟ در واقع مهاجران که روستای آبا و اجدادی‌شان را غیرقابل زیست یافته‌اند، ناگزیر در حاشیه و بعضاً متن شهرهای بزرگ ساکن شده و خانه‌هایشان را روی زمین‌های کشاورزی اطراف این شهرها بنا کرده‌اند.^[۱۸]

رودهای ایران[ویرایش]

اکثر رودهای ایران کم‌آب بوده و تنها رودی که قابلیت کشتی‌رانی دارد رود کارون در خوزستان است. رودهای ایران به چهار حوضه عمده دریای خزر، خلیج فارس و دریای عمان، دریاچه ارومیه و آبریزهای داخلی جریان دارند.

مهمترین رودخانه‌های حوضه خلیج فارس و دریای عمان شامل: کارون (۸۹۰ کیلومتر)، جراحی (۴۳۸ کیلومتر)، کرخه (۷۵۵کیلومتر)، دز (۵۱۵ کیلومتر)، زهره (۴۹۰ کیلومتر)، مند (۶۸۵ کیلومتر)، هندیجان (، دالکی، سیمره، تیاب، نای بند، شور، اروند رود (۱۹۰ کیلومتر)، کل (۳۶۰ کیلومتر)، مهران (۳۸۲ کیلومتر)، الوند، میناب، سرباز، باهوکلات (۳۱۳ کیلومتر).

همچنین سیمینه‌رود، زرینه‌رود (۳۰۲ کیلومتر)، آجی‌چای (تلخه‌رود)، (۲۶۸ کیلومتر) و نازلو چای از رودهایی‌اند که به دریاچه ارومیه سرازیر می‌شوند.

رودهای عمده حوضه دریای خزر شامل: قزل اوزن، سفید رود (۷۶۵ کیلومتر)، شور، اهر چای، زنجان چای، شاهرود (۲۰۵ کیلومتر)، قره سو (۲۵۵ کیلومتر)، ارس (۹۱۰ کیلومتر)، چالوس، هراز، تجن، گرگان و اترک هستند.

همچنین رودهای بمپور، هلیل رود، ماشکل، شور، کال شور، جوین، کر (۲۸۰کیلومتر)، زاینده‌رود (۴۰۵ کیلومتر)، حبله رود، قره چای (۵۴۰ کیلومتر)، کرج (۲۴۵کیلومتر)، جاجرود و کشف رود (۳۰۰ کیلومتر) نیز به حوضه مرکزی می‌ریزند.

آبشارهای ایران[ویرایش]

آبشارهای ایران تا ۳۹۲ عدد و آبشارهای غیرفصلی یا قابل توجه تا ۲۸۷ عدد^[۳۸] که مهم‌ترین آن‌ها از این جمله‌اند:
آبشار آسیاب خرابه- آبشار عیش‌آباد - آبشار اسکندر - آبشار ماهاران (آذربایجان شرقی)، آبشار شلماش (آذربایجان غربی)،آبشار مارگون سپیدان (فارس)، آبشار گورگور (مشگین‌شهر) - آبشار سردابه (اردبیل)، آبشار خضر - آبشار کردعلی - آبشار تخت سلیمان - آبشار بی بی سیدان - آبشار سمیرم (اصفهان)، آبشار چم آو (ایلام)، آبشار سنگان - آبشار امامزاده داوود - آبشار اوسون دربند - آبشار دوقلو - آبشار فصلی پیچ آدران واقع در ۱۵ کیلومتری کرج-چالوس (تهران)، آبشار چشمه کوهرنگ - آبشار آتشگاه - آبشار دره عشق (چهارمحال و بختیاری)، آبشار شوی (خوزستان)، آبشار اخلمد (خراسان رضوی)، آبشار بل (کردستان)، آبشار بهرام بیگی بویراحمد - آبشار کنج بنار گچساران - آبشار سی‌سخت - آبشار کمردوغ (کهگیلویه و بویراحمد)، آبشار مینودشت - آبشار شیرآباد - آبشار کبودوال (گلستان)، آبشار لاتون (گیلان)، آبشار بیشه - آبشار آب سفید - آبشار چکان - آبشار دورود - آبشار تاف - آبشار نوژیان-آبشار افرینه-آبشار گلهو-آبشار سرکانه-آبشار وارکآبشار برنجه-آبشار وارگ (لرستان)، آبشار یخی - آبشار شاهاندشت - آبشار هریجان - آبشار آمل - آبشار ایج یا ده قلو (مازندران) می‌باشند.^[۳۹][۴۰]

بسیاری از آبشارهای ایران همچون: اخلمد، افرینه، گنجنامه، نیاسر، شوشتر، بیشه، قره سو، سمیرم و تنگه واشی، قدمتی تاریخی داشته و از نظر جنبه‌های سیاحتی و اقتصادی مورد توجه پادشاهان و حاکمان وقت بوده و از بسیاری از آن‌ها برای ساخت آسیاب‌های آبی کمک گرفته شده‌است. آبشارهای شوشتر به عنوان نخستین تأسیسات صنعت آب و صنایع جانبی جهان در زمان ساسانیان، که مجموعه تاریخی - فرهنگی آبشارهای شوشتر در یونسکو ثبت جهانی شده‌است و آبشار گنجنامه همدان در کنار کتیبه‌های تاریخی کوروش، نشانگر اوج شکوه و عظمت ایران باستان است.^[۴۱]

دریاچه‌های عمده ایران[ویرایش]

دریای خزر (که بزرگترین دریاچه جهان است)، دریاچه ارومیه (دومین دریاچه بزرگ شور جهان)، دریاچه گهر، بختگان، دریاچه پریشان، نیریز، نمک، باتلاق گاوخونی، نئور، زریوار، مهارلو، هامون و حوض سلطان از دریاچه‌های اصلی ایران هستند.

زمین‌شناسی جغرافیای ایران[ویرایش]

در نخستین دوره از دوره‌های زمین‌شناسی یعنی چند میلیون سال پیش همه خاک ایران زیر آب جای گرفته بود. کم‌کم بخش‌هایی از شمال و جنوب ایران از آب بیرون آمد. در دوره دوم زمین‌شناسی بخش شرقی ایران بیش از پیش زیر آب فرومی‌رود. در دورهٔ سوم جنوب ایران از زیر آب بیرون آمد. در آغاز دوران چهارم یخچال‌های طبیعی بلندی‌های البرز را دربر گرفت. در نتیجه حرکت این یخچال‌ها و توده‌های بزرگ آبرفتها و رسوبات بسیاری پدید آمد.

مختصری از شرایط جغرافیای ایران دوران پره کامبرین (دوران پیش از دوران‌های شناخته شده زمین‌شناسی) قبل از ۶۰۰ میلیون سال پیش: در ایران، سنگ‌های متعلق به پره کامبرین در نواحی شمال، مشرق و مرکز ایران یافت می‌شوند که قسمت زیرین این رسوبات از دسته سنگ‌های دگرگون شده‌است و سن این رسوبات بیشتر از ۶۰۰ میلیون سال است.

دوران پالئوزوئیک (کهن زیست) یا دوران اول، از حدود ۶۰۰ تا ۲۳۰ میلیون سال پیش: در دوره کامبرین به تدریج دریاهائی، مرکز و شمال ایران را پوشانید. در دوره سیلورین این دریاها محدود تر گشته و زمین‌های تازه‌ای از آب بیرون آمدند. در دوره دوونین بار دیگر شمال و مرکز ایران را آب فرا گرفت. در ابتدای دوره کربونیفر دریاها عمیق‌تر شدند و در آن‌ها رسوبات آهکی زیادی بر جای ماند. در دوره پرمین مجدداً پیشروی دریاها آغاز شد و آب دریاها سراسر فلات ایران را پوشانید. نواحی جنوب و جنوب غربی ایران برای اولین بار در شرایط جدیدی قرار گرفت و قسمتی از دریای تتیس تقریبآ تا اواخر دوران سوم در این نواحی با آرامش نسبی باقی ماند.

دوران مزوزوئیک (میان زیست) یا دوران دوم، از حدود ۲۳۰ تا ۷۰ میلیون سال پیش: در دورهً تریاس، نیز آب، فلات ایران را دربر گرفته بود و رسوباتی شبیه به رسوبات اواخر دوران اول، شامل آهک و دولومیت به جای گذاشت. در مرکز و شمال ایران شرایط رسوبگذاری مانند دوران اول محفوظ ماند و در اواخر این دوره جنبش‌های خشکیزائی، گاهی قسمت‌هائی از آن نواحی را بالا و پائین برد. در دورهً ژوراسیک، رسوبگذاری مانند دورهً تریاس در مرکز و شمال ایران ادامه یافت و امروزه همه جای آن کمابیش دارای لایه‌های زغال سنگی است. بعد از دورهً ژوراسیک دوباره بر عمق دریاها افزوده شد و از این زمان رسوبات آهکی بر جای مانده‌است. حرکات شدید در ایران مرکزی، چین خوردگیهائی را پدیدمی‌آورد و بیشتر زمین‌ها در شرق و مرکز ایران از آب خارج می‌شود و در اثر فرسایش، قسمت زیادی از آن از بین می‌رود. دریاهای دورهً کرتاسه دوباره سطح ناهموار این خشکی‌ها را پوشانید و در اواخر همین دوره بر اثر جنبش‌های شدید، چین خوردگی‌های تازه‌ای به وجود آمدند، اما در البرز آرامش نسبی برقرار ماند. دوران سنوزوئیک (نوزیست)، که شامل دوران سوم و دوران چهارم به شرح زیر می‌باشد: دوران سوم (ترشیاری)، از حدود ۷۰ تا یک میلیون سال پیش: در آغاز این دوران، رسوبات دریائی تتیس در محل زاگرس به‌طور هم شیب روی رسوبات کرتاسه قرار دارند. رسوبات آهکی اواخر این دوره به نام آهک‌های آسماری محتوی ذخائر نفتی جنوب ایران است. در این دوره در ایران مرکزی دریای کم عمقی وجود داشت که رسوبات آن ماسه سنگ‌های پایه این دوره را به وجود آورد و همچنین فعالیت آتشفشانی شدیدی در بیشتر این نواحی رخ داد. در اواخر دوران سوم در محل زاگرس رسوبگذاری شد و عمر حوضه‌های رسوبی یکپارچهً گذشته پایان یافت، هم‌زمان با پیدایش زاگرس، بر اثر حرکات خشکیزائی و کوهزائی قسمت زیادی از خشکی‌ها برای همیشه از آب خارج شدند.

دوران چهارم (کواتر ناری)، از حدود یک میلیون سال پیش تا عصر حاضر: یخچال‌های کواترناری در ایران گسترش نداشته‌اند، اما آثار سنگ‌های یخچالی در بعضی نقاط از جمله علم کوه دیده شده‌است. در این دوران بیشتر نواحی ایران از آب خارج شد. از دریاهای گذشته، حوضه‌های بسته و دریاچه هائی باقی‌مانده که قسمت زیادی از آن‌ها بر اثر شدت تبخیر و کمی بارندگی خشک شده‌اند. فعالیت آتشفشان‌ها در آغاز دوران چهارم بیش از اواخر دوران سوم شدت یافت و کوه‌های دماوند، سبلان، سهند و تفتان مهم‌ترین کوه‌های آتشفشانی این دوره هستند، که دماوند و تفتان در حال حاضر آخرین مراحل فعالیت خود را به صورت گوگردزدائی ادمه می‌دهند. عامل اصلی تغییر چهرهً زمین در دوران چهارم، فرسایش است. در ایران، آب مهم‌ترین عامل فرسایش کوه‌ها، و در بیابانها، باد عامل فرسایش بوده‌است.

به علت واقع شدن بسیاری از شهرهای ایران بر روی گسل، زلزله موجب نابودی بسیاری از شهرهای ایران در طول تاریخ گردیده‌است که در دوران معاصر نیز بر اثر زلزله دو شهر طبس و بم به‌طور کامل نابود و دوباره بازسازی شده‌است. در زلزله بم قریب به ۳۰۰۰۰ نفر قربانی شدند متأسفانه تاکنون عزمی ملی برای بازسازی بافت‌های فرسوده صورت نگرفته‌است اما در زمینهٔ آموزش نیروی انسانی اقداماتی توسط جمعیت هلال احمر، سازمان مدیریت بحران وزارت کشور و سازمان بهزیستی صورت گرفته‌است. تهران نیز چندین بار به علت زلزله ویران گردیده که به همین علت و واقع شدن آن بر روی گسل‌های فعال موجب به وجود آمدن زمزمه‌هایی برای تغییر پایتخت شده‌است.^[۴۲] از پرتلفات‌ترین زلزله هاایران در ۲۴ سال گذشته می‌توان از زلزله بم با حداقل ۳۰۰۰۰ نفر تلفات،^[۴۳] زلزله طبس با ۱۵۰۰۰ تلفات و زمین‌لرزه دشت‌بیاض و فردوس با ۱۲۰۰۰ نفر تلفات و زلزله رودبار و منجیل در سال ۱۳۶۹ با حداقل ۴۰۰۰۰ نفر تلفات^[۴۴] نام برد.

ژئومورفولوژی ایران[ویرایش]

در داخل فلات ایران و در وسعت مرزهای سیاسی کنونی کشور، چاله‌ها و حوضه‌های بزرگ و کوچک فراوانی وجود دارد.^[۴۵] حوضه‌های بسته به‌استثنای قسمتی از آذربایجان توسط سلسله‌کوههایی متشکل از سنگهای متبلور و یا طبقاتی از زمینهای دوران دوم از هم جدا شده‌اند. این حوضه‌ها به‌طور کلی توسط دو رشته کوه با ساختمانی متبلور که جزء مجموعه‌ی چین‌خوردگی آلپی هستند محدود گردیده‌اند که عبارتند از: رشته زاگرس در جنوب و رشته البرز در شمال. رشته جنوبی متشکل از ردیف‌های کاملی از زمینهای ژوراسیک تانئوژن است که به شکل چین‌خوردگی‌هایی قوسی‌شکل بتوالی به‌طرف جنوبغربی متوجه هستند؛ در حالیکه البرز از توده‌های هرسینین تشکیل یافته و طبقات رسوبی آن عمق کمتری دارند و در ضمن بسیار ناکامل‌اند.^[۴۶]

جنگل‌ها[ویرایش]

حدود ۱۸۰٬۲۰۰ کیلومتر مربع از خاک ایران را جنگل پوشانده‌است که حدود ۵/۵۵٪ آن مربوط به جنگل‌های بلوط غرب ایران است و جنگل‌های شمال ایران ۱۹٪ و جنگل‌های پست پراکنده در جنوب و شرق۳/۱۳٪، جنگل‌های کوهستانی ارس۶/۶٪ و جنگل‌های گرمسیری و کویری نیز ۶/۵٪ را شامل می‌شوند.

کوهستان‌ها[ویرایش]

بلندی ایران از سطح دریا در شیراز ۱۵۸۶ متر، در مشهد ۱۰۱۰ متر و در ایران مرکزی نزدیک به ۱۲۰۰ متر است.

کوه‌های ایران از کوه‌های شمالی یعنی از آرارات در ترکیه شروع شده و به ترتیب به کوه‌های کوه علمدار یا میشو (در شهرستان مرند)، سهند (در جنوب شهرستان تبریز و شمال شهرتان مراغه)، سبلان (در غرب شهرستان اردبیل)، طالش، قافلانکوه در آذربایجان؛ در شمال تهران رشته کوه البرز و قسمت جنوبی استان‌های گیلان و مازندران و کوه‌های آلاداغ٬بینالود، هزار مسجد و قرا داغ در خراسان امتداد یافته‌است و در افغانستان به کوه‌های هندوکش می‌پیوندد.

مرتفع‌ترین کوه ایران، دماوند با ارتفاع ۵۶۱۰ متر می‌باشد.^[۴۷] رشته کوه‌های غربی نیز از آرارات شروع شده و از سمت شمال غربی به جنوب شرقی کشیده شده‌است و کوه‌های ساری داش، چهل چشمه، پنچه علی، الوند، کوه‌های بختیاری، پیشکوه و پشتکوه، قالیکوه، اشترانکوه و زردکوه را شامل می‌شود که این کوه‌ها را مجموعه رشته کوه‌های زاگرس می‌نامند. بلندترین قله رشته کوه زاگرس کوه دینار (دنا) با ارتفاع ۴۴۰۹ متر می‌باشد.

رشته کوه‌های جنوبی از کوه‌های جنوبی از خوزستان تا سیستان و بلوچستان امتداد یافته و در پاکستان به رشته‌کوه سلیمان می‌رسد و شامل کوه‌های سپیدار، میمند، کوه‌های بشاگرد و کوه بم پشت می‌شود.

کوه‌های مرکزی و شرقی اساساً شامل کوهای شیرکوه، کوه کرکس، کوه بنان، جبل بارز ٬هزار، بزمان و تفتان بوده که بلندترین آن‌ها هزار با ۴۴۶۵ متر ارتفاع می‌باشد.

جستارهای وابسته[ویرایش]

منابع[ویرایش]

پیوند به بیرون[ویرایش]

منبع مطلب : fa.wikipedia.org

مدیر محترم سایت fa.wikipedia.org لطفا اعلامیه بالای سایت را مطالعه کنید.

جواب کاربران در نظرات پایین سایت

مهدی : نمیدونم, کاش دوستان در نظرات جواب رو بفرستن.