مناره های مسجد امام چه ویژگی هایی دارد

مناره های مسجد امام چه ویژگی هایی دارد را از سایت هاب گرام دریافت کنید.

مسجد شاه (اصفهان)

مختصات: ۳۲°۳۹′۱۶٫۶۳″ شمالی ۵۱°۴۰′۳۹٫۳۶″ شرقی / ۳۲٫۶۵۴۶۱۹۴°شمالی ۵۱٫۶۷۷۶۰۰۰°شرقی / 32.6546194; 51.6776000مسجدشاه که با نام‌های مسجد سلطانی، مسجد جامع عباسی، و پس از انقلاب ۱۳۵۷ ایران با نام مسجد امام نیز شهرت دارد، مهم‌ترین مسجد تاریخی اصفهان و یکی از مساجد میدان نقش جهان است که در طی دوران صفوی ساخته شد و از بناهای مهم معماری اسلامی ایران به‌شمار می‌رود.^[۱] این بنا شاهکاری جاویدان از معماری، کاشی‌کاری و نجاری در قرن یازدهم هجری است. مسجد امام در تاریخ ۱۵ دی ۱۳۱۰ با شمارهٔ ثبت ۱۰۷ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده‌است. این بنا همراه با میدان نقش جهان، به عنوان یکی از میراث جهانی یونسکو ثبت شده‌است.^[۲]

این مسجد که در ضلع جنوبی میدان نقش جهان قرار دارد در سال ۱۰۲۰ هجری به فرمان شاه عباس یکم، در بیست و چهارمین سال سلطنت وی شروع شده و تزئینات و الحاقات آن در دوره جانشینان او به اتمام رسید. شاه عباس مسجد را برای شادی روح جدش، شاه طهماسب بنا نمود.^[۳]

معمار مهندس آن استاد علی‌اکبر اصفهانی و ناظر ساختمان محب‌علی بیک الله بوده‌اند؛ و خوشنویسانی چون علیرضا عباسی، عبدالباقی تبریزی، محمد رضا امامی، محمد صالح امامی در آن کتیبه نگاری کرده‌اند.^[۴] مشهور است هنگام ساخت این بنا معادن مرمری اطراف اصفهان کشف شد که از ان در ساخت این بنا استفاده کردند

ویژگی‌های معماری[ویرایش]

از مهم‌ترین بناهای عصر صفویّه است که پیش تر به نام‌های مسجد شاه، مسجد سلطانی جدید و جامع عبّاسی شهرت داشت. این بنا نمایانگر اوج یک هزار سال مسجد سازی در ایران است. سنّت‌های شکل‌دهی، آرمان‌ها، شعایر و مفاهیم دینی، نقشه که از انواع قدیمی تر و ساده‌تر به آرامی کمال یافته، عناصر بزرگ ساختمانی و تزیینات همه در مسجد شاه با عظمت و شکوهی، که آن را در شمار بزرگ‌ترین بناهای جهان قرار داده، تحقّق و یگانگی یافته‌است.^[۶]

بنای کنونی در ضلع جنوبی میدان نقش جهان واقع گردیده و از نظر ویژگی‌های معماری، تزیینات غنیّ و آثار نفیس دیگر از برجسته‌ترین آثار معماری ایران است. بنای آن در سوّمین مرحله از اجرای طرح میدان نقش جهان به فرمان شاه عبّاس بزرگ (سال ۹۹۶–۱۰۳۸ق/ ۱۵۸۸–۱۶۲۹م) آغاز گردیده و در دورة شاه‌صفی (سال ۱۰۳۸–۱۰۵۲ق/ ۱۶۲۹–۱۶۴۲م) به پایان رسیده‌است.^[۷] سنّت‌های شکل‌دهی، آرمان‌ها، شعایر و مفاهیم دینی، نقشه که از انواع قدیمی تر و ساده‌تر به آرامی کمال یافته، عناصر بزرگ ساختمانی و تزیینات همه در مسجد شاه با عظمت و شکوهی، که آن را در شمار عظیم‌ترین بناهای جهان قرار داده، تحقّق و یافته‌است.

تمام مسجد دارای تناسبی شاهانه بوده و بر شالوده‌ای وسیع بنا گردیده‌است. قوس نیم گنبد سردر خارجی در میدان ۲۷ متر بلندی دارد و بلندی مناره‌ها در حدود ۴۲ متر است. مناره‌های بالای شبستان از آن هم بلندتر است، در حالی که گنبد روی آن بلندتر از همه قرار واقع گردیده‌است. جلوخان، که خود تقریباً ساختمانی است، حالتی دعوت‌کننده دارد که جمعیّت بیرو ن را به پناه، امنیّت و تجدید قوا در مسجد فرا می‌خواند.^[۸]

نمای حیاط به دالان‌ها، طاقچه‌ها، توده‌های مقرنسهای روشن و نوارهای درازی از کتیبه‌های سفید درخشان آراسته‌است و سراسر آن از کاشی‌های هفت رنگ الوان پوشیده شده که مایه‌های آبی بر بالای پوشش زیرین مرمر با مایه‌های طلایی مستولی است.

دو قابی که در دو طرف مدخل واقع شده طرح سجاده را دارد که نمازگزار بر آن نماز می‌خواند. در فاصله‌ای بیشتر حجم جالب توجه این نما، که گاه بر اثر رنگ آبی درخشانش حالتی تقریباً اثیری پیدا می‌کند، کاملاً بر میدان مسلط است و در تضاد با کاخ برازنده شاهی، برتری خیره‌کننده دین را بر قدرت دنیوی و اهمیت اساسی دین را در زندگی شهر نشان می‌دهد.

جلوخان رو به شمال است، همچنانکه ضرورت میدان بوده، ولی از آنجا که محراب می‌باید رو به قبله باشد (یعنی شمال شرقی به جنوب غربی) برای جلوگیری از قناس شدن سلیقه و دقت زیادی لازم بود. این مشکل با موفقیت حل شده. شخص از جلوخان وارد دهلیزی عالی می‌شود که از ویژگی‌های بناهای تاریخی ایران از زمان‌ها قدیم بوده‌است. این دهلیز مدور است و از این رو هیچ جهتی ندارد و می‌تواند مانند پاشنه‌ای باشد که محور بنا بر روی آن بچرخد. دهلیز رو به طاق بلند ایوان شمالی باز می‌شود و از عمق تاریک آن انسان ناگهان حیاط روشن از آفتاب را می‌بیند. در آن سوی حیاط سر در وسیع شبستان قرار دارد، دروازه‌ای به جهان دیگری از شکوه و قدرت متمرکز.

اگر شکوه رنگ و عظمت صحنه سر در و گنبد قبلاً خیره‌کننده بود، تکرار خیره‌کننده بود، تکرار خوش آهنگ عناصر ساختمانی، طاق‌نماهای متقارن، ایوانهای متعادل، آرامش حوض بزرگ وضو و اثر یکدست‌کننده رنگی فراگیر که بر همه جا گسترده، گنبد حالتی برازنده و گیرا و اندکی پیازی شکل، بر ساقه بلندی قرار گرفته، ساده و دارای طرحی بسیار روشن و گویاست، بی‌آنکه هیچگونه پشتبند یا حمال داشته باشد.

نقشه پی و ساختمان بنا هر دو نشان دهنده اعتقاد به سادگی در اسلام است و مفهومی بنیادی را نمایان و بیان می‌کند، که همانا برادری و برابری مؤمنان را که همگی از دسترسی بی‌واسطه به رحمت خداوندی برخوردار شده‌اند. حرکت و ارتباط در همه جا تسهیل شده و در هیج جا مانعی وجود ندارد. کف مسجد هیچ پله، نرده یا صفه‌ای ندارد. هیچ در بسته‌ای دیده نمی‌شود، هیچ دالان تونل مانند، جایگاه همسرایان، غلام گردشی، هیچ ساختار جداگانه‌ای مانند مذبح، هیچ فضای اختصاصی، هیچ جایگاه ممتاز وجود ندارد، درست همان‌طور که هیچ مراسم اختصاصی، هیچ شی مقدس و هیچ سلسله مقامات دینی موجود نیست.

دیوارها در میان نقش گل و بوته‌های باغ مانندشان گم می‌شوند، یا به باغهای واقعی و طبیعی باز می‌شوند. به خاطر تمرکز بار روی ستون‌ها هشت گوش چشم‌اندازهای وسیعی پدید می‌آید و فضای خالی به حداکثر می‌رسد.

طاقهای بلند و وسیع و تقاطعهای عالی و خوش آهنگ انحناهای تند فضاهایی را نشان می‌دهد که آزادانه تا محراب، همچون موج‌هایی در یکدیگر فرومی‌روند. نمازگزاران، وقتی که به نماز جماعت ایستاده‌اند یا به تنهایی در فضای ارتباطی پدید آمده شرکت جسته‌اند، یکدیگر را می‌بینند. آگاهی متقابل و عبادت مشترک هسته اصلی اسلام است و در اینجا ساختمان در خدمت دین درآمده‌است.

سازندگان بنا[ویرایش]

کتیبه سر در مسجد به خط ثلث علیرضای عباسی و مورخ به سال ۱۰۲۵ حاکی از آن است که شاه عباس این مسجد را از مال خالص خود بنا کرده و ثواب آن را به روح جد اعظم خود شاه طهماسب اهدا نموده‌است. در ذیل این کتیبه به خط ثلث محمد رضا امامی، کتیبه دیگری نصب شده که به موجب آن مقام معماری و مهندسی معمار مسجد شاه، استاد علی اکبر اصفهانی و ناظر ساختمان محب علی بیک‌الله تجلیل شده‌است.

مسجد شاه یکی از شاهکارهای معماری و کاشیکاری و حجاری ایران در قرن یازدهم هجری است و آخرین سال تاریخی که در مسجد دیده می‌شود سال ۱۰۷۷ هجری یعنی آخرین سال سلطنت شاه عباس دوم و ۱۰۷۸ هجری یعنی اولین سال سلطنت شاه سلیمان است و معلوم می‌دارد که اتمام تزیینات مسجد در دوره جانشینان شاه عباس کبیر یعنی شاه صفی و شاه عباس دوم و شاه سلیمان صورت گرفته‌است.

محاسبه جهت قبله برای این بنا توسط شیخ بهائی انجام شده‌است. این قبله یابی که با استفاده از ابزارهای آن زمان صورت پذیرفته تنها هفت درجه با جهت واقعی قبله اختلاف دارد.^[۹]

مشخصات بنا[ویرایش]

ارتفاع گنبد عظیم مسجد شاه ۵۲ متر و قطر ان ۲۳/۵متر و ارتفاع مناره‌های داخل آن ۴۸ متر و ارتفاع مناره‌های سردر آن در میدان نقش جهان ۴۰ متر است. از نکات جالب در مسجد انعکاس صوت در مرکز گنبد بزرگ جنوبی است. قطعات بزرگ سنگ‌های مرمر یکپارچه و سنگابهای نفیس، از دیگر دیدنیهای جالب این مسجد است.

این مسجد عظیم دارای دو شبستان قرینه در اضلاع شرقی و غربی صحن است. یکی از این شبستانها (شبستان شرقی) بزرگتر اما ساده و بی‌تزیین است و دیگری (شبستان غربی) کوچکتر است اما تزییناتی با کاشیهای خشت هفت رنگ دارد و محراب آن نیز از زیباترین محرابهای مساجد اصفهان است.

در دو زاویه جنوب غربی و جنوب شرقی دو مدرسه به‌طور قرینه قرار دارد که مدرسه زاویه جنوب شرقی را که حجره‌هایی نیز برای سکونت طلاب دارد، مدرسه ناصری و مدرسه زاویه جنوب غربی را سلیمانیه می‌نامند.

ارتفاع ایوان بزرگ جنوبی مسجد ۳۳ متر است و دو مناره در طرفین آن قرار گرفته‌اند که ارتفاع هر یک از آن‌ها ۴۸ متر است. این دو مناره با کاشی تزیین شده‌اند و نامهای محمد و علی به‌طور تکراری به خط بنایی بر بدنه آن‌ها نقش بسته‌است. گنبد بزرگ مسجد تزئینات جالبی از کاشیکاری دارد و نیز داری کتیبه‌ای به خط ثلث سفید بر زمینه کاشی خشت لاجوردی است.^[۱۰]

سبک معماری این بنا به شیوه اصفهانی است.^[۱۱]

تزیینات بنا[ویرایش]

تزیینات عمده این مسجد از کاشی‌های خشت هفت رنگ است. در مدرسه جنوب غربی مسجد، قطعه سنگ ساده‌ای بر روی زمین به شکل شاخص در محلّ معیّنی تعبیه شده‌است که ظهر حقیقی اصفهان را در چهار فصل سال نشان می‌دهد و شکل ظاهری آن مانند یه مثلث می‌باشد و محاسبه آن را شیخ بهائی دانشمند، فقیه و ریاضیدان معروف عهد شاه عبّاس انجام داده‌است.

کتیبه‌های این مسجد شاهکار خوشنویسان معروف عهد صفویّه مانند علی رضا عباسی و عبدالباقی تبریزی و محمد رضا امامی است. کتیبه سردر باشکوه مسجد به خطّ علیرضا عباسی خوش نویس نامدار عصر صفویّه است که تاریخ آن سال ۱۰۲۵ ذکر شده‌است.

اسپرهای طرفین در ورودی ۸ لوحه با نوشته‌هایی مشکی بر زمینه فیروزه‌ای دارند که در هر یک از این اسپرها، ۴ لوحه کار گذاشته شده. در جلو خان سردر مسجد نیز کتیبه‌هایی با عبارات و اشعاری وجود دارد.

تخت سنگ بزرگی نیز در ضلع غربی جلوخان هست که از نوشته‌های آن تنها بسم الله الرحمن الرحیم به جا مانده‌است. کتیبه نمای خارجی سردر، خط ثلث سفید بر زمینه کاشی خشت وجود دارد. اشعاری به خط نستعلیق در اصلی مسجد را که پوشش نقره و طلا دارد زینت بخشیده‌است؛ در این اشعار سال اتمام و نصب در ۱۰۳۸ تا ۱۰۵۲ ذکر شده‌است؛ اشعار یادشده ۱۶ بیت است که هشت بیت آن بر یک لنگه و هشت بیت دیگر بر لنگه دیگر آن به‌طور برجسته نقش بسته‌است. این در، در ضلع جنوبی واقع است.^[۱۰]

سنگاب‌ها[ویرایش]

مجموعاً هفت سنگاب در مسجد شاه وجود دارد.^[۱۲]

۱- سنگاب در ورودی: این سنگاب بر روی پایه‌ای هشت‌ضلعی در برابر درِ ورودی مسجد قراردارد، و از سنگ یشم ساخته‌شده‌است. کتیبه‌ای بر روی این سنگاب وجود ندارد، و بر سطح خارجی آن، با فاصله‌ای از لبه، نقشهای برجسته گل و بته کنده‌کاری شده‌است. از اواخر دهه ۱۳۷۰ حفاظی چوبی برای جلوگیری از آسیب‌های احتمالی دور سنگاب نصب شده‌بود که در سال ۱۳۸۹ با حفاظی شیشه‌ای تعویض شد. با وجود حفاظ امکان لمس سنگاب وجود ندارد.

۲- سنگاب چهلستون غربی: این سنگاب هم از سنگ یشم ساخته‌شده و بر پایه‌ای هشت ضلعی در میان دو مربع سنگی پاشویه‌دار قرارگرفته‌است. علاوه بر نقش‌های گل و بته در سطح خارجی سنگاب، در اطراف لبه آن اشعاری به خط نستعلیق به صورت برجسته کنده‌کاری شده‌است، و در بین بیت‌های شعر اصلی، جملات شعرگونه دیگری در وصف علی نگاشته شده‌اند. متن اشعار به این قرار است:

بر اساس این شعر، سنگاب در زمان شاه سلیمان و در تاریخ ۱۰۹۵ (قمری) برابر با ۱۰۶۳ (خورشیدی) ساخته‌شده‌است. با استفاده از حساب ابجد، جمله «زمزمی از کعبه ثانی زده جوش» هم همین تاریخ را بدست می‌دهد.

۶- در دالان مشرف به حیاط در گوشه جنوب غربی مسجد سنگابی وجوددارد که این جملات بر روی آن حک شده‌اند: «وقف حضرت امام حسین کرد این حوض را هرکه طمع کند به لعنت خدا گرفتار شود. سنه ۱۹۰۱». به نظر می‌رسد که سنگتراش تاریخ را اشتباه حکاکی کرده‌باشد و تاریخ درست احتمالاً سال ۱۰۹۱ (قمری) است که برابر سال ۱۰۵۹ (خورشیدی) و مصادف با حکومت شاه سلیمان خواهدبود.

۷- در انتهای شرقی مدخل اصلی مسجد سنگاب دیگری قرار دارد که شبیه به سنگاب دالان جنوب غربی است، و دارای چند نقش ساده و ناقص بر بدنه و برجستگی جای کاسه آب است. این سنگاب بر روی پایه گردی قراردارد.

رخدادهای تاریخی عصر مشروطه[ویرایش]

۱. به دست گرفتن کنترل این مسجد توسط مجاهدان شهری اصفهان به رهبری آقانجفی و حاج آقا نورالله نجفی اصفهانی و کانون درگیری‌های مسلحانه با سربازان حاکم قجری اصفهان^[۱۳] که در نهایت با ورود مجاهدین بختیاری به سرپرستی ضرغام السلطنه منجر به سقوط حکومت استبداد و فتح اصفهان گردید. (در سال ۱۳۲۵ قمری و در اواخر دوران استبداد صغیر)^[۱۴]

۲. تحصن مردم اصفهان علیه ظل السلطان حاکم قاجاری اصفهان در پی قتل مونس السلطنه (مادر صارم الدوله) به دست صارم الدوله. صارم الدوله فرزند ظل السلطان بود که مادرش را که به خانه حاج آقا نورالله نجفی اصفهانی پناه آورده بود با شلیک گلوله در آن خانه کشت. این واقعه خشم مردم اصفهان را برانگیخت. (۱۳۲۵ قمری)^[۱۵]

نگارخانه[ویرایش]

پانویس[ویرایش]

منابع[ویرایش]

منبع مطلب : fa.wikipedia.org

مدیر محترم سایت fa.wikipedia.org لطفا اعلامیه بالای سایت را مطالعه کنید.

معرفی مسجد امام اصفهان + تصاویر

معرفی مسجد امام اصفهان + تصاویر

تاریخچه مسجد امام اصفهان:
مسجدشاه که به نام‌های مسجد سلطانی، مسجد جامع عباسی و از پس از انقلاب ۱۳۵۷ ایران به مسجد امام نیز شهرت دارد، مهم‌ترین مسجد تاریخی اصفهان و یکی از مساجد میدان نقش جهان است که در طی دوران صفوی ساخته شد و از بناهای مهم معماری اسلامی ایران به‌شمار می‌رود. این بنا شاهکاری جاویدان از معماری، کاشی‌کاری و نجاری در قرن یازدهم هجری است. مسجدشاه در تاریخ ۱۵ دی ۱۳۱۰ با شمارهٔ ثبت ۱۰۷ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده‌است. آن همراه با میدان نقش جهان، به عنوان یکی از میراث جهانی یونسکو ثبت شده‌است.

بنای کنونی در ضلع جنوبی میدان نقش جهان واقع گردیده و از نظر ویژگی‌های معماری، تزیینات غنیّ و آثار نفیس دیگر از برجسته‌ترین آثار معماری ایران است. بنای آن در سوّمین مرحله از اجرای طرح میدان نقش جهان به فرمان شاه عبّاس بزرگ (سال ۹۹۶–۱۰۳۸ق/ ۱۵۸۸–۱۶۲۹م) آغاز گردیده و در دورة شاه‌صفی (سال ۱۰۳۸–۱۰۵۲ق/ ۱۶۲۹–۱۶۴۲م) به پایان رسیده‌است. سنّت‌های شکل‌دهی، آرمان‌ها، شعایر و مفاهیم دینی، نقشه که از انواع قدیمی تر و ساده‌تر به آرامی کمال یافته، عناصر بزرگ ساختمانی و تزیینات همه در مسجد شاه با عظمت و شکوهی، که آن را در شمار عظیم‌ترین بناهای جهان قرار داده، تحقّق و یافته‌است.

 
سازندگان مسجد امام اصفهان:
معمار مهندس آن استاد علی‌اکبر اصفهانی و ناظر ساختمان محب‌علی بیک الله بوده‌اند؛ و خوشنویسانی چون علیرضا عباسی، عبدالباقی تبریزی، محمد رضا امامی، محمد صالح امامی در آن کتیبه نگاری کرده‌اند.

ویژگی های ظاهری مسجد امام اصفهان :
مسجد امام یک گنبد اصلی، 4 مناره و 2 شبستان در شرق و غرب دارد و از اطراف با 4 ایوان و حیاط در بر گرفته شده است. محراب مرمری یکپارچه این مسجد زیباترین محراب در میان مساجد هم‌دوره است. در دوره صفویان، دو سوی مسجد دو مدرسه برای تحصیل طلاب علوم دینی تاسیس شد که یکی را سلیمانیه و منسوب به شاه سلیمان نامیدند و دیگری پس از تعمیرات دوران ناصرالدین شاه، مدرسه ناصریه نام گرفت.

باهدف صرفه‌جویی در زمان و هزینه، تکنیک نوین هفت‌رنگ برای کاشی‌های این مسجد به کار گرفته شد. استفاده از آثار هنرمندان بنام خوش‌نویس، منبت‌کار و سنگ‌تراش به تزیینات این بنا ارزشی ویژه بخشیده است.

با وجود تعدد استادکاران و هنرهای به کار رفته در ساخت مسجد، هویت واحد و یکپارچه‌اش برای هر بیننده‌ای شگفت انگیز است. انگار تمام این مسجد را یک نفر ساخته است و نمازگزارانش را نیز به سوی این وحدت روح سوق می‌دهد. بنابه گزارش‌ها، مسجد با 18 میلیون قطعه آجر و 475 هزار کاشی ساخته و آراسته‌ شده است. در بخش پایینی دیوارها از قطعات بزرگ و یکپارچه سنگ مرمر تراش‌خورده، بهره گرفته‌اند. این سنگ ها از معدنی در حاشیه اصفهان تهیه شده‌ که کشف آن اتفاقا همزمان با ساخت بنا بوده است.

تمام مسجد دارای تناسبی شاهانه بوده و بر شالوده‌ای وسیع بنا گردیده‌است. قوس نیم گنبد سردر خارجی در میدان ۲۷ متر بلندی دارد و بلندی مناره‌ها در حدود ۳۳ متر است. مناره‌های بالای شبستان از آن هم بلندتر است، در حالی که گنبد روی آن بلندتر از همه قرار واقع گردیده‌است. جلوخان، که خود تقریباً ساختمانی است، حالتی دعوت‌کننده دارد که جمعیّت بیرو ن را به پناه، امنیّت و تجدید قوا در مسجد فرا می‌خواند.

نمای حیاط به دالان‌ها، طاقچه‌ها، توده‌های مقرنسهای روشن و نوارهای درازی از کتیبه‌های سفید درخشان آراسته‌است و سراسر آن از کاشی‌های هفت رنگ الوان پوشیده شده که مایه‌های آبی بر بالای پوشش زیرین مرمر با مایه‌های طلایی مستولی است.

دو قابی که در دو طرف مدخل واقع شده طرح سجاده را دارد که نمازگزار بر آن نماز می‌خواند. در فاصله‌ای بیشتر حجم جالب توجه این نما، که گاه بر اثر رنگ آبی درخشانش حالتی تقریباً اثیری پیدا می‌کند، کاملاً بر میدان مسلط است و در تضاد با کاخ برازنده شاهی، برتری خیره‌کننده دین را بر قدرت دنیوی و اهمیت اساسی دین را در زندگی شهر نشان می‌دهد.

جلوخان رو به شمال است، همچنانکه ضرورت میدان بوده، ولی از آنجا که محراب می‌باید رو به قبله باشد (یعنی شمال شرقی به جنوب غربی) برای جلوگیری از قناس شدن سلیقه و دقت زیادی لازم بود. این مشکل با موفقیت حل شده. شخص از جلوخان وارد دهلیزی عالی می‌شود که از ویژگی‌های بناهای تاریخی ایران از زمان‌ها قدیم بوده‌است. این دهلیز مدور است و از این رو هیچ جهتی ندارد و می‌تواند مانند پاشنه‌ای باشد که محور بنا بر روی آن بچرخد. دهلیز رو به طاق بلند ایوان شمالی باز می‌شود و از عمق تاریک آن انسان ناگهان حیاط روشن از آفتاب را می‌بیند. در آن سوی حیاط سر در وسیع شبستان قرار دارد، دروازه‌ای به جهان دیگری از شکوه و قدرت متمرکز.

 
مسجد از مساجد چهار ایوانی است، میانسرای مسجد،تناسبات شش پهلوی منتظم را دارد. در دو گوشة جنوب شرقی و جنوب غربی صحن مسجد دو مدرسه بنام ناصری و سلیمانیه وجود دارد. اولی به دست ناصرالدین شاه و دومی به دست شاه سلیمان تعمیر شده‌اند.

در مدرسه جنوب غربی مسجد، قطعه سنگ ساده‌ای به شکل شاخص در محل معینی تعبیه شده است که ظهر حقیقی اصفهان را در چهار فصل نشان می‌دهد و چنانکه می‌گویند محاسبة آن را «شیخ بهائی» دانشمند و فقیه و ریاضیدان معروف عهد شاه عباس انجام داده است. سطح فوقانی این شاخص به شکل مثلث قائم‌الزاویه است که وتر مثلث در جهت طرفی است که ظهر را تعیین می‌کند و یک ضلع مجاور زاویه­ی قائمه وصل به دیوار است و ضلع دیگر نماینده قبلة مسجد است. 

گنبد بزرگ مسجد، دو پوسته ی گسسته است.آهیانه‌ی آن ( آهیانه به معنی جمجمه‌است. در گنبدهای دوپوسته پوشش زیرین را هم به این نام می‌خوانند)، گنبد سبویی است چون دهانه ی آن بزرگ بوده و نزدیک به ۲۰ متر است، از مهمترین گنبدهای دوپوش بوده، فضای خالی بین دوپوش چوب بست‌هایی قرار گرفته است،" خود" آن "گنبد ناری" است.

از نکات جالب این مسجد انعکاس صوت در مرکز گنبد بزرگ جنوبی آن است، ارتفاع گنبد عظیم از سطح زمین ۵۲ متر و ارتفاع مناره‌های داخل آن ۴۸ متر و ارتفاع مناره‌های سردرآن در میدان نقش جهان ۴۲ متر است.

 
سنگاب‌ های مسجد امام اصفهان:
مجموعا هفت سنگاب در مسجد امام وجود دارد:

- سنگاب در ورودی: این سنگاب بر روی پایه‌ ای هشت‌ ضلعی در برابر درِ ورودی مسجد قراردارد، و از سنگ یشم ساخته ‌شده ‌است. کتیبه ‌ای بر روی این سنگاب وجود ندارد، و بر سطح خارجی آن، با فاصله‌ای از لبه، نقش های برجسته گل و بته کنده ‌کاری شده ‌است. از اواخر دهه ۱۳۷۰ حفاظی چوبی برای جلوگیری از آسیب‌های احتمالی دور سنگاب نصب شده ‌بود که در سال ۱۳۸۹ با حفاظی شیشه ‌ای تعویض شد. با وجود حفاظ امکان لمس سنگاب وجود ندارد.

- سنگاب چهلستون غربی: این سنگاب هم از سنگ یشم ساخته ‌شده و بر پایه ‌ای هشت ضلعی در میان دو مربع سنگی پاشویه ‌دار قرار گرفته ‌است. علاوه بر نقش‌های گل و بته در سطح خارجی سنگاب، در اطراف لبه آن اشعاری به خط نستعلیق بصورت برجسته کنده‌ کاری شده ‌است، و در بین بیت‌ های شعر اصلی، جملات شعرگونه دیگری در وصف علی نگاشته ‌شده‌ اند.

- سنگاب چهلستون شرقی: این سنگاب از جنس سنگ آهک است و به این دلیل دارای نقش و رگه‌های طبیعی است. پایه آن هشت‌ گوش است و در میان دو پاشویه چهارگوش قرار دارد.

- سنگاب گنبد غربی: این سنگاب از جنس سنگ مرمر است و پایه ‌ای چهارگوش دارد که در میان دو پاشویه قرار گرفته ‌است. آب اضافی که از سنگاب بیرون می ‌ریخته در پاشویه‌ ها جمع می‌ شده ‌است. به علت نرم بودن جنس سنگ مرمر، در طول زمان مردم یادگاری هایی بر روی این سنگاب نوشته ‌اند.

- سنگاب گنبد شرقی: این سنگاب قرینه سنگاب گنبد غربی است، و دارای همان جنس، شکل، و خصوصیات نصب است.

- در دالان مشرف به حیاط در گوشه جنوب غربی مسجد سنگابی وجود دارد که این جملات بر روی آن حک شده‌ اند : «وقف حضرت امام حسین کرد این حوض را هرکه طمع کند به لعنت خدا گرفتار شود. سنه ۱۹۰۱». به نظر میرسد که سنگتراش تاریخ را اشتباه حکاکی کرده ‌باشد و تاریخ درست احتمالا سال ۱۰۹۱ (قمری) است که برابر سال ۱۰۵۹ (خورشیدی) و مصادف با حکومت شاه سلیمان خواهد بود.

- در انتهای شرقی مدخل اصلی مسجد سنگاب دیگری قرار دارد که شبیه به سنگاب دالان جنوب غربی است، و دارای چند نقش ساده و ناقص بر بدنه و برجستگی جای کاسه آب است. این سنگاب بر روی پایه گردی قرار دارد.

 
وقایع تاریخی مسجد امام اصفهان:
روی سردر ورودی مسجد اثر سه گلوله به چشم می‌خورد که آن را به زمان جنگ با اشرف افغان یا حمله روس‌ها نسبت می‌دهند. مسجد در سال‌های استبداد صغیر یعنی اواخر قاجار، پایگاهی برای مبارزه بوده است. بنابه گفته عبدالمهدی رجایی، نویسنده تاریخ مشروطیت اصفهان، ماجرا از آنجا آغاز شد که صارم‌الدوله، پسر ظل‌السلطان و نوه ناصرالدین شاه، مادر خود را که به منزل نورالله نجفی اصفهانی پناه برده بود با گلوله کشت.

این رویداد مردم اصفهان را به خشم آورد و آنان در سال 1286 خورشیدی یعنی 110 سال پیش در مسجد تحصن کردند. پس از آن نورالله نجفی و آقانجفی، روحانی شیعه، که از مجاهدان مشروطه بودند کنترل مسجد را به دست گرفتند و با ورود مجاهدان بختیاری به رهبری ضرغام‌السلطنه حاکمیت استبدادی ظل‌السلطان قاجار بر اصفهان پایان یافت. شاید بد نباشد بدانید مسعود میرزا ظل‌السلطان، پسر بزرگ ناصرالدین شاه، همان کسی است که در حاکمیت 34 ساله خود بر اصفهان برای اثبات قدرتش بیش از 50 اثر تاریخی، بنا و باغ صفوی را ویران کرد.

بخش های مختلف مسجد امام اصفهان:
در تصویر زیر یک عکس هوایی از مسجد امام را می‌بینید. برای آنکه تصویر اولیه‌ای از مسجد در ذهن داشته باشید بخش‌های مختلف این مجموعه را با شماره‌های زردرنگ مشخص کرده‌ایم که همینجا آنها را فهرست می‌کنیم

1- گنبد که گنبدخانه و صحن اصلی مسجد در زیر آن قرار گرفته است.
2- منار اصلی مسجد که در راستای قبله ساخته شده است.
3- منار سردر مسجد که در راستای میدان نقش جهان قرار دارد.
4- ایوان‌های چهارگانه اطراف حیاط که با فلش زردرنگ مشخص شده‌اند.
5- شبستان غربی
6- شبستان شرقی
7- مدرسه سلیمانیه
8- مدرسه ناصریه

آدرس میدان امام اصفهان:
اصفهان، ضلع جنوب میدان نقش جهان

گردآوری: بخش گردشگری بیتوته

منبع مطلب : www.beytoote.com

مدیر محترم سایت www.beytoote.com لطفا اعلامیه بالای سایت را مطالعه کنید.

مسجد امام (اصفهان)

مسجد اِمام‌ اصفهان یکی‌ از مهم‌ترین‌ بناهای عصر صفویه است که‌ پیش‌تر به‌ نام‌های مسجد شاه‌، مسجد سلطانی‌ جدید و جامع‌ِ عباسی‌ شهرت‌ داشت‌. این بنا از شاهکارهای معماری، کاشی‌کاری و نجاری در قرن یازدهم هجری قمری محسوب می‌شود. سنت‌های شکل‌دهی، آرمان‌ها، شعایر و مفاهیم دینی، نقشه، عناصر بزرگ ساختمانی و تزیینات، این مسجد را در شمار بزرگ‌ترین بناهای جهان قرار داده است.

این‌ مسجد در ضلع‌ جنوبی‌ میدان‌ نقش‌ جهان‌ واقع‌ شده‌ و چنانکه‌ از منابع تاریخی به دست می‌آید، بنای آن‌ در سومین‌ مرحله‌ از اجرای طرح‌ میدان‌ نقش‌جهان‌ در ۱۵ صفر ۱۰۲۰ق‌/۱۹ آوریل‌ ۱۶۱۱م‌ به‌ فرمان‌ شاه‌ عباس‌ آغاز شد و در دوره شاه‌صفی‌ (در سال ۱۰۳۸-۱۰۵۲ق‌/ ۱۶۲۹-۱۶۴۲م‌) به‌ پایان‌ رسید.

به‌ استناد کتیبه کاشی‌ معرق‌ سر در که‌ به‌ خط ثلث‌ علیرضا عباسی‌ است‌، نخستین‌ بخش‌ بنا، یعنی‌ ورودی‌ اصلی‌، در تاریخ‌ ۱۰۲۵ق‌/۱۶۱۶م‌ احداث‌ شد، اما بنابر کتیبه ایوان‌ غربی‌ که‌ به‌ خط محمدرضا امامی‌ است‌، تکمیل‌ بنای‌ داخلی‌ مسجد تا ۱۰۴۰ق‌/۱۶۳۰م‌ ادامه‌ یافت‌ و با نصب‌ ازاره‌های‌ مرمرین‌ آن‌ در حدود سال‌ ۱۰۴۷ق‌/۱۶۳۷م‌، در زمان‌ شاه‌ صفی‌ خاتمه‌ پذیرفت‌.^[۱]

کتیبه سر در مسجد به خط ثلث علیرضا عباسی و مورخ به سال ۱۰۲۵ حاکی از آن است که شاه عباس این مسجد را از مال خالص خود بنا کرده و ثواب آن را به روح جد اعظم خود شاه طهماسب اهدا نموده است. در ذیل این کتیبه به خط ثلث محمدرضا امامی، کتیبه دیگری نصب شده که به موجب آن مقام معماری و مهندسی معمار مسجد شاه، استاد علی اکبر اصفهانی و ناظر ساختمان محب علی بیک‌ الله تجلیل شده است.

روی در ورودی مسجد، جای سه گلوله است که گفته می‌شود در زمان جنگ با اشرف افغان یا جنگ با روس‌ها ایجاد شده است.

کتیبه‌های مسجد

درِ نقره‌پوش‌ ورودی‌ مسجد با نقش‌های‌ تزیینی‌ و اشعار فارسی‌، سروده «واهب»، به‌ خط نستعلیق‌ برجسته‌ (احتمالاً به‌ قلم‌ عبدالرشید دیلمی‌، معروف‌ به‌ رشیدا)، نیز از آثار دوره شاه‌ صفی‌ است‌ که‌ در ۱۰۴۶ق‌/۱۶۳۶م‌ به‌ اتمام‌ رسیده‌، و نصب‌ شده‌ است‌.^[۲]

دیگر کتیبه‌های‌ مسجد به‌ خط معروفترین‌ خوشنویسان‌ عصر صفوی‌ است‌ که‌ در برخی‌ از آن‌ها نام‌ کاتب‌ و تاریخ‌ کتابت‌ نیز آمده‌ است‌، از جمله‌ محمدرضا امامی‌ در کتیبه‌های‌ ذیل‌ کتیبه اصلی‌ سر در (بدون‌ تاریخ‌)، محراب‌های‌ شبستان‌ شرقی‌، ایوان‌ غربی‌، محراب‌ شبستان‌ِ زمستانی‌ غربی‌ (۱۰۷۷ق‌)، ایوان‌ جنوبی‌ و محراب‌ مدرسه ناصری‌، درِ جنوب‌ شرقی‌ مسجد، سر درِ بیرونی‌ مدرسه سلیمانیه‌، درِ جنوب‌ غربی‌ مسجد (۱۰۷۸ق‌)؛ عبدالباقی‌ تبریزی‌ در کتیبه‌های‌ داخلی‌ ایوان‌ و گنبد جنوبی‌، ایوان‌ شمالی‌ و گنبد غربی‌ (۱۰۳۵ و ۱۰۳۶ق‌)؛ محمدصالح‌ اصفهانی‌ در کتیبه بالای‌ محراب‌ اصلی‌ و محراب‌ گنبد شرقی‌ (۱۰۳۸ق‌)؛ محمد محسن‌ امامی‌ در کتیبه داخل‌ محراب‌ ایوان‌ جنوبی‌ مدرسه ناصری (۱۰۹۵ق‌).^[۳]

ایوان‌های مسجد

مسجد امام‌ اصفهان‌ مسجدی است‌ ۴ ایوانی‌ به‌ ابعاد ۱۰۰ در ۱۳۰ متر (بدون‌ محاسبه زیربنای‌ مدخل‌) با صحنی‌ وسیع‌ (۷۰ ئ ۷۰ متر) (بلر، مشتمل‌ بر طاقگان‌ در هر ضلع‌ و ایوانی‌ در مرکز هر طاقگان‌. ایوان‌ جنوبی‌ با دو مناره باریک‌ و بلند به‌ ارتفاع‌ ۴۸ متر^[۴] که‌ در هر جبهه آن‌ پیشنمای گنبدی‌ عظیم‌ با ۵۲ متر ارتفاع‌ از سطح‌ زمین‌ و ۲۵ متر قطر خارجی‌، شبستان‌ را تشکیل‌ می‌دهد. (۵۱۵ گنبد دو پوسته پیازی‌ با ۱۴ متر اختلاف‌ ارتفاع‌ میان‌ دو پوستة بیرونی‌ و درونی‌، بر روی‌ گریو استوانه‌ای‌ سوار شده‌ که‌ خود بر مرحلة انتقالی‌ ۱۶ ضلعی‌ قرار گرفته‌ است‌. در دو جانب‌ شبستان‌ مسجد که‌ خود محراب‌ و منبری‌ رفیع‌ در آن‌ قرار دارد، دو شبستان‌ زمستانی‌ مستطیل‌ شکل‌ واقع‌ است‌ که‌ هر یک‌ به‌ ۸ فضا با طاق‌ قوسی‌ روی‌ ستونهای‌ سنگی‌ تقسیم‌ می‌شود. دو ایوان‌ شرقی‌ و غربی‌ به‌ خلاف‌ شیوه‌های‌ مرسوم‌ در مساجد ایران‌ به‌ اطاقهای‌ گنبددار منتهی‌ می‌گردند که‌ احتمالاً از طرح‌ مسجد جامع‌ تیموری‌ سمرقند، معروف‌ به‌ بی‌بی‌ خانم‌، اقتباس‌ شده‌ است‌. ایوان‌ شمالی‌ مسجد از طریق‌ دهلیزی به‌ ورودی‌ اصلی‌ که‌ بر روی‌ میدان‌ باز می‌شود، متصل‌ است‌. در سمت‌ شمال‌ شرقی‌ آن‌ دهلیزی‌ طاقدار به‌ صحن‌ کوچکی‌ راه‌ دارد که‌ مختص‌ آبریزگاه‌ است‌.

ویژگی‌های ساختمانی

مسجد امام‌ اصفهان‌ با تکیه‌ بر تجربیات‌ گذشتگان‌ در طرح‌ بنا و تزیینات‌، به‌نهایت‌ اوج‌ تحول‌ معماری‌ مساجد در ایران‌ نایل‌ می‌آید. با آنکه‌ برنگاره (= پلان‌) آن‌ براساس‌ مساجد ۴ ایوانی‌ رایج‌ در ایران‌، و اسلوب‌ بنایی‌ و شکلهای‌ معماری‌ آن‌ اساساً دنباله‌رو نمونه‌های‌ گذشته‌ (از جمله‌ مسجد جامع‌ اصفهان‌) است‌، نمونه بارزی‌ از تدابیر معماران‌ در ترکیبهای‌ نوین‌ِ برگرفته‌ از سنتهای‌ کهن‌ معماری‌ ایران‌ به‌ شمار می‌آید. از جمله ابداعات‌ این‌ بنا، الحاق‌ دو مدرسه ناصری و سلیمانیه‌ در جبهه‌های جنوب‌ شرقی‌ و جنوب‌ غربی‌ به‌ صحن‌ مسجد است‌ که‌ هر یک‌ به‌ شکل‌ مستطیلی‌ با طاقگان‌ به‌ دور صحنها و ایوانهای‌ کوچک‌تر به‌ موازات‌ شبستان‌ مسجد قرار دارند.^[۵] افزون‌ بر آن‌، با وجود عظمت‌ و گستردگی‌ سطح‌ و ارتفاع‌ بنا و پیچیدگی‌ برنگاره مسجد، تناسب‌ اجزاء ساختمان‌ دقیقاً رعایت‌، و قرینه‌سازی‌ در حد اعلا حفظ شده‌ است‌.

از دیگر تدابیر معماران‌ و طراحان‌ بنای‌ مسجد، رابطه آن‌ با میدان‌ است‌. ناهماهنگی‌ محورهای‌ میدان‌ با دو مسجد واقع‌ در دو ضلع‌ آن‌ (امام‌ و شیخ‌ لطف‌الله‌) چند تن‌ از محققان‌ را به‌ تعمق‌ واداشته‌ است‌. ظاهراً برنامه‌ریزی‌ و نخستین‌ مرحله اجرای‌ طرح‌ میدان‌ در ۹۹۹ یا ۱۰۰۰ق‌، یعنی‌ حدود ۲۰ سال‌ پیش‌ از شروع‌ ساختمان‌ مسجد امام‌ بوده‌ است‌.^[۶][۷] ظاهرا میدان‌ در این‌ مرحله‌ صرفاً برای‌ «چوگان‌ بازی و اسب‌ تازی» مسطح‌ شده‌ بوده و از این‌رو، نیازی‌ به‌ برابری محور آن‌ با قبله‌ نداشت‌.^[۸] مرحله دوم‌ احداث‌ میدان‌ مربوط به‌ سالهای‌ ۱۰۱۱ و ۱۰۱۲ق‌/۱۶۰۲ و ۱۶۰۳م‌ است‌ که‌ شامل‌ بنای‌ سر در قیصریه‌ (بازارخان‌) و بازارهای‌ اطراف‌ میدان‌ و مسجد شیخ لطف الله و عمارت‌ دو طبقه‌ای‌ در جهت‌ غربی‌ میدان‌ بود که‌ بعداً به‌ ساختمان‌ ۵ طبقه عالی‌ قاپو تغییر یافت‌.^[۹] بر این‌ اساس‌ تصمیم‌ به‌ بنای‌ دو مسجد در این‌ میدان‌ مدتی‌ پس‌ از طرح‌ و نخستین‌ اجرای‌ آن‌ گرفته‌ شده‌ است‌ و در نتیجه‌، محورهای‌ داخلی‌ مساجد با محور میدان‌ برابری‌ نمی‌کند.

گنبد

یکی از ویژگی‌های خاص این مسجد گنبد آن است. این گنبد در حدود ۴۰۰ سال پیش به‌ گونه‌ای طراحی شده که در زیر و نزدیک به مرکز آن، حتی کمترین صدا با وضوح و شدت بالا انعکاس می‌یابد. این وِیژگی گنبد مسجد در گذشته به دلیل عدم وجود دستگاه‌های صوتی و … برای اذان گفتن و سخنرانی‌ها بسیار مورد استفاده قرار می‌گرفته است. این ویژگی منحصر به فرد بوده و در دیگر آثار باستانی ایران به چشم نمی‌خورد؛ که نشان دهنده دانش بالای سازندگان و معماران این گنبد از مسائل فیزیکی و ریاضی مربوط به پژواک صوت دارد.

نمای مسجد

چنانچه گفته شد محور مسجد برابر محور میدان اصلی نیست. محور میدان‌ با ۴ جهت‌ اصلی‌ مقارن‌ است‌ و به‌ موازات‌ یکی‌ از شاهراههای‌ عمده‌ و قدیمی‌ شهر قرار دارد. ورودی‌ مسجد با بَرِ میدان‌ هماهنگ‌ شده‌، در حالی‌که‌ بخش‌ داخلی‌ آن‌، برای‌ تصحیح‌ جهت‌ قبله‌، ۴۵ درجه به‌ سمت‌ جنوب‌ غربی‌ می‌گردد. برای‌ رفع‌ ناهماهنگی‌ این‌ دو محور، طراحان‌ مسجد میان‌ ورودی‌ آن‌ و ایوان‌ شمالی‌، دهلیز مورّبی‌ جای‌ داده‌اند که‌ در عمل‌ گردش‌ محور مسجد پس‌ از ورود به‌ ساختمان‌ تأثیری‌ در خود آگاه‌ بیننده‌ نمی‌گذارد و فرد وارد شونده به مسجد بدون اینکه متوجه گردش ۴۵ درجه‌ای خود شود، خود را رو به روی قبله می‌یابد.

نبوغ معماران در تنظیم نمای بیرونی

از دیگر نکات‌ قابل‌ توجه‌ در طرح‌ مسجد، نبوغ‌ معماران‌ آن‌ است‌. در محاسبه نمای ساختمان‌ از دیدگاه‌ میدان‌، رابطه دید میان‌ بلندترین‌ بخشهای‌ مسجد - یعنی‌ ایوان‌ سر در ورودی‌ و گنبد ایوان‌ مقابل‌ قبله‌ - توسط مناره‌هایی‌ که‌ جفت‌ اول‌ آن‌ با ارتفاع‌ کمتر، گویی‌ انعکاس‌ جفت‌ دوم‌ است‌، چنان‌ برقرار شده‌ که‌ از دیدگاه‌ میدان‌ نه‌تنها احجام‌ درونی‌ ساختمان‌ مشخص‌ شده‌، بلکه‌ ژرفانمایی‌ استثنایی‌ نیز پدید آورده‌ است‌.

کاشی کاری‌ها

بخش‌ عمده شکوه‌ و زیبایی‌ مسجد امام‌ اصفهان‌ برآیند تزیینات‌ کاشی‌ کاری آن‌ است‌ که‌ تمامی‌ سطوح‌ نمایان‌ خارجی‌ و کلیه سطوح‌ داخلی‌ از بالای‌ ازاره‌های‌ مرمری‌ را شامل‌ می‌شود. شاهکار کاشی‌کاری مسجد در سر در ورودی مشهود است‌. طرحهای اسلیمی‌ متنوع‌ و کتیبه‌ها با کاشی‌های معرق‌ اعلا نمای ورودی را می‌پوشاند. ابزار طنابی‌ با کاشی‌ آبی‌رنگ‌ از دو گلدان‌ نقش‌ برجسته مرمرین‌ برخاسته‌، قوس‌ ایوان‌ را تزیین‌ می‌کند. نیم‌ گنبد ورودی با رده‌های مقرنس‌ کاشی‌ کاری از بالای حاشیه کتیبه اصلی‌ که‌ پایه‌گذاری مسجد را اعلام‌ می‌دارد، منشأ می‌گیرد. در هر طرف‌ درِ ورودی قاب‌بند تزیینی‌ با طرحهای ترنج‌ و اسلیمی‌ بر کاشی‌ مرغوب‌ اجرا شده‌ است‌. برخلاف‌ کاشی‌های معرق‌ ورودی مسجد، تزیینات‌ دیگر بخش‌های ساختمان‌ از کاشی‌های خشتی‌ ۷ رنگ‌ است‌ که‌ در آن‌ها درجات‌ مختلف‌ رنگ‌ آبی‌ بر دیگر رنگ‌ها ارجحیت‌ یافته‌، به‌ استثنای شبستان‌ها که‌ با کاشی‌هایی‌ بیشتر به‌ رنگ‌ زرد و سبز در مرمت‌های بعد از صفویه‌ پوشیده‌ شده‌ است‌. کیفیت‌ مصالح‌ و نحوه اجرای کاشی‌های ۷ رنگ‌ مسجد از کاشی‌های معرق‌ ایوان‌ ورودی پایین‌تر است‌. شاید سبب‌ آن‌ هزینه گزاف‌، و عجله‌ای بوده‌ است‌ که‌ برای به‌ پایان‌ بردن‌ تزیین‌ چنین‌ بنای وسیعی‌ داشته‌اند.

اهداف بنا

عظمت‌ و شکوه‌ مسجد و طرز قرار گرفتن‌ آن‌ در ضلع‌ جنوبی‌ میدان‌، گنبدخانه مسجد امام‌ اصفهان‌ حاکی‌ از اهمیت‌ فوق‌العاده آن‌ است‌. از تحقیقات‌ رابرت‌ مک‌چزنی‌ برمی‌آید که‌ طرح‌ریزی‌ قیصریه‌، میدان‌ نقش‌ جهان‌ و مغازه‌های‌ اطراف‌ آن‌ بدین‌ هدف‌ بوده‌ است‌ که‌ محور بازرگانی‌ شهر را - که‌ در بهار ۱۰۰۶ق‌/۱۵۹۸م‌ رسماً به‌ پایتختی‌ برگزیده‌ شده‌ بود - از محله میدان‌ کهنه‌ و بازار قدیم‌ به‌ مرکز جدید منتقل‌ کنند و در نهایت‌ پایه‌های‌ اقتصادی‌ عمده اصفهان‌ (و کلاً ایران‌ صفوی) را در انحصار دستگاه‌ حکومتی‌ و شاه‌ عباس‌ درآورند.^[۱۰]

برای‌ رقابت‌ با میدان‌ کهنه‌ که‌ مرکزیت‌ آن‌ اساساً مدیون‌ مسجد جامع‌ اصفهان‌ بود و قدمت‌ آن‌ حداقل‌ به‌ زمان‌ سلجوقیان‌ می‌رسید، احداث‌ مسجدیی عظیم‌ برای‌ جلب‌ جماعت‌ به‌ میدان‌ نقش‌ جهان‌ ضروری‌ می‌نمود و با ساختن‌ مسجد جامعی‌ در جبهه جنوبی‌ میدان‌ طبعاً عبور و مرور مردم‌ ازدیاد می‌یافت‌.

خرید خانه‌های مسکونی و پیرزنی که خانه‌اش را نمی‌فروخت!

در آغاز برنامه‌ریزی‌ بنای مسجد، محوطه موردنیاز، چنانکه‌ در مآخذ مشهود است‌، خانه‌های‌ مسکونی‌ بوده‌،^{[۱۱][۱۲][۱۳]} و تلاش‌ برای‌ خرید زمینهای این‌ بخش‌ از شهر طبق‌ موازین‌ شرعی‌، نشانه‌ای‌ از کوشش‌ برای‌ ایجاد جامعی‌ نو در کنار میدان‌ جدید شهر است‌.

به‌ گزارش‌ منجم‌ در روز جمعه‌ ۱۵ صفر ۱۰۲۰ شاه عباس برای‌ آنکه‌ به‌ هنگام‌ آغاز ساختمان‌ مسجد وسایل‌ کار آماده‌ باشد، ۲ هزار تومان‌ برای‌ تهیه مصالح‌ بنا و دستمزد استادکاران‌ از بنا و سنگ‌ تراش‌ و سنگ‌بر پرداخت‌،^[۱۴] اما مشکل‌ خرید خانه پیرزنی‌ که‌ در میان‌ زمین‌ مسجد واقع‌ شده‌ بود و وی‌ در امتناع‌ از فروختن‌ آن‌ مجدّ بود، کار آغاز بنا را به‌ تأخیر انداخت‌. استاد بدیع‌ الزمان‌ تونی‌ که‌ به‌خدمت‌ اشرف‌ به‌ امر معماری‌ مشغول‌ بود، حقیقت‌ طرح‌ مسجد و خانه پیرزن‌ را به‌ عرض‌ رسانید و شاه‌ عباس‌ او را مأمور جلب‌ رضای‌ پیرزن‌ کرد و وی‌ نیز از عهده این‌ کار برآمد.^[۱۵]

مک‌چزنی‌ برپایه همین‌ گزارش‌ گمان‌ دارد که‌ طرح‌ (پلان‌) مسجد به‌ دست‌ بدیع‌الزمان‌ تهیه‌ شده‌ است‌ و اگر نام‌ او را در مآخذ دورة شاه‌ عباس‌ یا در کتیبه‌های‌ مسجد نمی‌یابیم‌، شاید به‌ سبب‌ از دست‌ رفتن‌ موقعیت‌ مطلوب‌ او در تشکیلات‌ اداری‌ شاه‌ عباس‌ پس‌ از اتمام‌ بنای‌ مسجد بوده‌ است‌.^[۱۶]

شروع ساخت مسجد

پایه‌ریزی مسجد سرانجام‌ در ۲۳ صفر ۱۰۲۰ آغاز گردید و برحسب‌ اتفاق‌ مقارن‌ با شروع‌ بنا، معدن‌ سنگ‌ مرمری‌ در حوالی‌ اصفهان‌ (اردستان‌) کشف‌ شد.^[۱۷] که‌ از سنگهای‌ مرغوب‌ آن‌ برای ساختمان‌ مسجد بهره‌ گرفتند.^[۱۸]

در کتیبه‌ای به‌ خط محمدرضا امامی‌ واقع‌ در ذیل‌ کتیبه اصلی‌ سر در مسجد، نام‌ محب‌ علی‌ بیک‌ لله‌ به‌ عنوان‌ سرکار بیوتات‌ سلطنتی‌ و مشرِف‌ِ بنا، و استاد علی‌اکبر اصفهانی‌ به‌ عنوان‌ معمار و مهندس‌ گنجانده‌ شده‌ است‌.^[۱۹]

موقوفات مسجد

از سوی‌ شاه‌ عباس‌ محب‌ علی‌ بیک‌ به‌ عنوان‌ متولی‌ اوقاف‌ مسجد تعیین‌ شد و او نیز ۱۴ فقره‌ ملک‌ به‌ موقوفات‌ مسجد هبه‌ کرد.^[۲۰] نوشته‌اند که‌ وقف‌نامة مسجد امام‌ که‌ در آن‌ درآمد ۴۸ ملک‌ واقع‌ در شهر اصفهان‌ و حوالی‌ آن‌ وقف‌ نگهداری‌ و مخارج‌ مسجد شده‌ بود، در کتیبه‌ای‌ سنگی‌ در مسجد منقور بود که‌ اکنون‌ از آن‌ اثری‌ باقی‌ نیست‌. رونوشت‌ خلاصه‌ای‌ از این‌ وقف‌نامه‌ توسط شیخ‌ بهاءالدین‌ عاملی‌ تهیه‌ شده‌ بوده‌ که‌ جزئیات‌ و شرایط موقوفات‌ مسجد در آن‌ به‌ ثبت‌ رسیده‌ بوده‌ است‌.^[۲۱]

مرمت‌ و نگاهداری

در پی‌ زلزله ۲۳ ربیع‌الا¸خر ۱۲۶۰ق‌/۱۲ مة ۱۸۴۴م‌،^[۲۲] مناره‌های‌ ایوان‌ جنوبی‌ از بدنه‌ جدا شد و در خود ایوان‌ نیز شکاف‌های‌ عمیق‌ پدید آمد. سبب‌ این‌ ویرانی‌ها در حقیقت‌ زلزله‌ نبود، بلکه‌ علت‌ واقعی‌ آن‌ ضعف‌ زیرسازی‌ و فشار مناره‌ها و طاق‌ ایوان‌ و در نتیجه‌ نشست‌ بنا، ناشی‌ از شتاب‌ در کار ساختمان‌ مسجد بود و زلزله‌ آن‌ را آشکار ساخت‌. در ۱۲۶۱ق‌ به‌ فرمان‌ محمدشاه‌ قاجار بدون‌ آنکه‌ هیچ‌گونه‌ تعمیر اساسی‌ صورت‌ گیرد، تنها کاشی‌های‌ فرو ریخته‌ را تعویض‌، و کتیبه‌ای‌ حاکی‌ از تعمیر مسجد به‌ نام‌ او بر پیشانی‌ ایوان‌ نصب‌ کردند.^[۲۳] در بهار ۱۳۱۰ش‌/۱۹۳۲م‌، کاشی‌های‌ نصب‌ شده‌ در ۱۲۶۱ق‌ فرو ریخت‌ و شکاف‌های‌ پوشانده‌ شده‌ با گستردگی‌ بیشتر نمودار شد و بنا در خطر فروپاشی‌ قرار گرفت‌.^[۲۴] کار مرمت‌ ایوان‌ و مهار کردن‌ مناره‌ها با کلاف‌های‌ آهنی‌ و متصل‌ ساختن‌ آن‌ها به‌یکدیگر در ۱۳۱۶ش‌ به‌دست‌ استادحسین‌ معارفی‌، معمار ابنیة تاریخی‌ اصفهان‌، انجام‌ پذیرفت‌.^[۲۵] در سال‌های‌ بعد نیز مرمت‌های‌ اساسی‌ در دیگر بخش‌های‌ مسجد از جمله‌ در ایوان‌های‌ شرقی‌ و غربی‌، سر در و جلوخان‌ و هشتی‌ ورودی‌، مدرسه‌ها و... صورت‌ گرفت‌.^{[۲۶][۲۷][۲۸]}

جستارهای وابسته

پانویس

منابع

پیوند به بیرون

منبع مطلب : fa.wikishia.net

مدیر محترم سایت fa.wikishia.net لطفا اعلامیه بالای سایت را مطالعه کنید.

جواب کاربران در نظرات پایین سایت

مهدی : نمیدونم, کاش دوستان در نظرات جواب رو بفرستن.